متفورمین چیست و چگونه به دیابت کمک می‌کند؟
- نویسنده: سپهراد فرزامی – نویسنده تخصصی حوزه سلامت
- تایید علمی: دکتر محمدرضا مهاجری تهرانی - فوق تخصص غدد و متابولیسم
- بازبینی نهایی: شهلا صفائی - استراتژیست محتوا و ناظر نهایی
در بسیاری از افراد مبتلا به دیابت، رژیم غذایی و فعالیت بدنی به‌تنهایی برای کنترل قند خون کافی نیست. به همین دلیل این افراد می‌بایست به همراه مراقبت‌های این‌چنینی، مصرف دارو را نیز از سر بگیرند. متفورمین یکی از داروهای رایجی است که به افراد مبتلا به دیابت نوع 2 توصیه می‌شود. این دارو با بهبود نحوه عملکرد انسولین در بدن، سطح قند خون را کاهش داده و از این طریق کنترل دیابت را سهولت می‌بخشد.
در این مقاله، به بررسی کامل متفورمین پرداخته و نحوه تأثیر، فواید، عوارض و چگونگی اثربخشی آن بر دیابت را مورد بررسی قرار می‌دهیم. اگر به دنبال شناخت دقیق‌تر از این دارو هستید، با ما همراه باشید.
این مقاله صرفاً با هدف آگاهی شما منتشر شده است. توصیه می‌شود برای هرگونه مشاوره پزشکی، تشخیص یا درمان، با یک متخصص مشورت کنید.
متفورمین چیست؟
متفورمین یک داروی خوراکی برای درمان دیابت است که برای کنترل سطح قند خون بالا، به‌ویژه در بیماران مبتلا به دیابت نوع ۲، تجویز می‌شود. متفورمین به گروهی از داروها به نام «بیگوانیدها» تعلق دارد و در حال حاضر تنها داروی فعال از این گروه بوده که در دسترس است. (منبع)
متفورمین معمولاً همراه با اصلاح رژیم غذایی و افزایش فعالیت جسمانی توصیه می‌شود تا اثرگذاری بیشتری داشته باشد. در واقع، ترکیب این دارو با تغییرات سبک زندگی می‌تواند به کنترل بهتر قند خون کمک کند و نیاز به درمان‌های شدیدتر را به تعویق بیندازد. (منبع)
(بهترین غذاها برای دیابت چیست؟)
متفورمین همچنین برای بهبود باروری در افرادی که به سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS) مبتلا هستند نیز به کار می‌رود. اگرچه متفورمین ممکن است برای مدیریت برخی علائم PCOS نیز مفید باشد، اما استفاده از آن برای این منظور هنوز به‌طور رسمی تأیید نشده است. (منبع)
شروع مصرف متفورمین به این معنا نیست که در کنترل دیابت شکست خورده‌اید. در واقع، این دارو می‌تواند به شما کمک کند تا بهتر و با اطمینان بیشتری دیابت خود را مدیریت کنید. (چگونه دیابت را مدیریت کنیم؟)
متفورمین چگونه دیابت را کنترل می‌کند؟
در درمان و کنترل دیابت، متفورمین از طریق چند مکانیسم اصلی به کاهش قند خون کمک می‌کند. این دارو:
- مقدار قند (گلوکز) تولیدشده توسط کبد را کاهش می‌دهد،
- عملکرد انسولینی بدن را بهبود می‌بخشد (حساسیت سلول‌های بدن به انسولین را افزایش می‌دهد)،
- جذب گلوکز از روده‌ها را کاهش می‌دهد.
به بیان ساده‌تر، متفورمین باعث می‌شود بدن شما نسبت به انسولین حساس‌تر شود و بهتر به آن پاسخ دهد. یکی از مشکلات اصلی در دیابت نوع ۲ «مقاومت به انسولین» است؛ یعنی انسولین موجود در بدن به‌درستی عمل نمی‌کند و همین مسئله باعث افزایش قند خون می‌شود. (منبع)
متفورمین فراتر از نقشی که در کنترل قند خون ایفا می‌کند، فواید دیگری نیز دارد که آن را به یکی از محبوب‌ترین داروهای دیابت بدل کرده است. از جمله این فواید می‌تواند به موارد زیر اشاره کرد:
- کاهش مؤثر سطح قند خون بدون نیاز به تزریق انسولین
- عدم افزایش وزن؛ برخلاف برخی داروهای دیابت، متفورمین باعث اضافه‌وزن نمی‌شود
- کاهش کلسترول بد (LDL) و کمک به بهبود سلامت قلب و عروق
- احتمال بسیار پایین افت شدید قند خون (هیپوگلیسمی)، به‌ویژه وقتی به‌تنهایی مصرف شود
به دلیل همین ویژگی‌ها، متفورمین نه‌تنها برای مدیریت دیابت نوع ۲ گزینه‌ای مؤثر و ایمن است، بلکه به کاهش احتمال بروز عوارض جدی دیابت مانند مشکلات قلبی، آسیب عصبی و بیماری کلیوی نیز کمک می‌کند. (منبع)
متفورمین برای چه کسانی تجویز می‌شود؟
همان‌طور که پیش‌تر نیز به آن اشاره کردیم، متفورمین زمانی تجویز می‌شود که تغییرات سبک زندگی، مانند رژیم غذایی و فعالیت بدنی، به‌تنهایی برای پایین آوردن قند خون کافی نباشند.
بیماران مبتلا به دیابت نوع 2
متفورمین معمولاً برای کودکان بالای ۱۰ سال و بزرگسالان بالای ۱۸ سال که به دیابت نوع ۲ مبتلا هستند تجویز می‌شود. این دارو یکی از گزینه‌های اصلی درمانی است و می‌توان آن را به‌تنهایی یا همراه با سایر داروهای دیابت، از جمله انسولین، مصرف کرد.
در بسیاری از موارد، متفورمین به‌عنوان اولین داروی انتخابی برای کنترل قند خون تجویز می‌شود، اما اگر سطح قند خون به‌خوبی کنترل نشود، ممکن است پزشک تصمیم بگیرد آن را با داروهای دیگر ترکیب کند. (منبع)
افراد در معرض پیش دیابت
برای افرادی که سطح قند خون آن‌ها بالاتر از حد طبیعی است اما هنوز به مرحلۀ دیابت نرسیده‌اند، پزشک ممکن است برای پیشگیری از ابتلا به دیابت نوع ۲ متفورمین تجویز کند. (پیش دیابت چیست؟)
در کل، مصرف متفورمین باید همیشه با تجویز پزشک و تحت نظر او انجام شود تا مطمئن شوید دارو با شرایط جسمی و درمانی‌تان سازگار است. (منبع)
دیابت بارداری
پزشک ممکن است در موارد دیابت بارداری نیز متفورمین را تحویز نماید. در دوران بارداری یا شیردهی، اغلب می‌توان مصرف متفورمین را ادامه داد، به‌ویژه اگر قبلاً تحت نظر پزشک مصرف آن آغاز شده باشد. با این حال، اگر در این دوره قرار دارید و نسبت به ادامه مصرف این دارو نگران هستید، بهتر است با پزشک خود مشورت کنید تا راهنمایی دقیق‌تری دریافت کنید. (منبع)
چه کسانی نباید متفورمین مصرف کنند؟
اگرچه متفورمین برای بسیاری از افراد مبتلا به دیابت نوع ۲ مؤثر و بی‌خطر است، اما در برخی شرایط خاص ممکن است مصرف آن مناسب نبوده و یا نیاز به تنظیم دقیق دوز داشته باشد. در ادامه به مواردی اشاره می‌کنیم که مصرف متفورمین ممکن است ممنوع یا محدود شود:
- اسیدوز دیابتی (DKA) یا اسیدوز لاکتیک: اگر دچار کتواسیدوز دیابتی یا نوعی عارضه نادر ولی جدی به نام اسیدوز لاکتیک شوید، پزشک فوراً توصیه خواهد کرد که مصرف متفورمین را قطع کنید.
- بیماری کلیوی: افرادی که به بیماری کلیوی مبتلا هستند، ممکن است نتوانند متفورمین مصرف کنند یا لازم باشد دوز دارو، متناسب با شدت نارسایی کلیه کاهش یابد. تصمیم نهایی بستگی به وضعیت عملکرد کلیه‌ها و نظر پزشک دارد.
- بیماری کبدی: در صورت ابتلا به بیماری‌های مزمن یا شدید کبدی، معمولاً مصرف متفورمین توصیه نمی‌شود، چرا که احتمال بروز اسیدوز لاکتیک افزایش می‌یابد.
- جراحی‌های بزرگ یا شرایط خاص پزشکی: اگر قرار است تحت عمل جراحی قرار بگیرید و یا آزمایش‌هایی انجام دهید که نیاز به تزریق مواد حاجب دارند (مانند سی‌تی‌اسکن با کنتراست)، ممکن است لازم باشد به‌طور موقت مصرف متفورمین را متوقف کنید تا از بروز عوارض احتمالی جلوگیری شود.
هر زمان که قصد شروع داروی جدیدی دارید، چه داروی دیابت باشد و چه دارویی دیگر، حتماً با تیم درمانی خود مشورت کنید تا مطمئن شوید مصرف آن با وضعیت پزشکی شما سازگار است. (منبع)
متفورمین چه عوارضی دارد؟
مانند بسیاری از داروها، مصرف متفورمین هم می‌تواند با برخی عوارض جانبی همراه باشد؛ هرچند همه افراد مصرف‌کننده با این عوارض روبه‌رو نخواهند شد. بسیاری از عوارض اولیه پس از چند هفته مصرف برطرف می‌شوند، به‌ویژه اگر مصرف دارو با دوز کم شروع شده و یا به‌تدریج افزایش یابد تا بدن فرصت تطابق پیدا کند.
عوارض متفورمین به دو دستۀ کوتاه‌مدت و بلندمدت تقسیم می‌شود. اگرچه این دارو عوارض کمی داشته و جزو داروهای کم‌خطر محسوب می‌شود، اما ممکن است برای بعضی از افراد، به شدت خطرناک باشد. بنابراین درصورت مشاهده علائمی همچون تهوع، درد معده، بی‌اشتهایی و یا طعم بد دهان، حتماً با پزشک خود مشورت کنید.
ما در مقاله «عوارض متفورمین چیست؟» به طور کامل به عوارض بلندمدت و کوتاه‌مدت مصرف متفورمین پرداخته‌ایم. برای اطلاعات بیشتر به مقاله مربوطه مراجعه کنید.
آیا متفورمین باعث کاهش وزن می‌شود؟
ممکن است شنیده باشید که متفورمین می‌تواند به کاهش وزن کمک کند. در واقع، برخی افراد هنگام مصرف این دارو کاهش وزن را تجربه می‌کنند، اما باید بدانید که متفورمین برای لاغری تأیید نشده است و استفاده از آن با این هدف، نوعی مصرف «خارج از چارچوب تأییدشده» یا به اصطلاح off-label محسوب می‌شود.
اگرچه درباره تأثیر متفورمین بر کاهش وزن مطالعاتی صورت گرفته، اما این دارو تاکنون به‌طور رسمی برای درمان چاقی و یا کاهش وزن، از سوی نهادهای دارویی تأیید نشده است؛ بنابراین، نباید این دارو را با هدف لاغری استفاده کرد.
اگر دغدغه‌ی اضافه‌وزن دارید، بهتر است با پزشک یا متخصص تغذیه مشورت کنید تا راهکارهایی اصولی و ایمن به شما ارائه دهند. (منبع)
بدون آگاهی کافی تصمیم نگیرید!
دیابت بیماری‌ای مبتنی بر مراقبت است؛ بدین معنا که شما می‌بایست به مواردی همچون غذاهای مصرفی، میزان فعالیت جسمانی، دوز داروها و… توجه بسیاری داشته باشید، چراکه قند خون ممکن است با فعالیت‌های به‌ظاهر بی‌اهمیتی دچار افت یا افزایش شدیدی بشود.
مصرف متفورمین یکی از راه‌های کنترل قند خون است. این دارو می‌تواند به‌طور موثری نوسانات قند خون شما را مدیریت نماید. لازم به ذکر است که مصرف متفورمین به‌طور خودسرانه کار بسیار خطرناک و اشتباهی است. برای دریافت و مصرف این دارو شما می‌بایست به پزشک مراجعه کرده و پس از اخذ نسخه و دریافت اطلاعات دربارۀ چگونگی دوز دارو، متفورمین را در برنامۀ دارویی خود قرار دهید.
بدیهی است اگر بگوییم که مصرف متفورمین در فرایند کنترل قند خون به تنهایی کافی نیست؛ اگر می‌خواهید دیابت را مدیریت کرده و خطر بروز عوارض جدی دیابت را کاهش دهید، می‌بایست سبک زندگی خود را اصلاح کرده و عاداتی مثل ورزش منظم و مصرف غذاهای سالم را در برنامۀ روزمره خود قرار دهید.
ما در دیابت 365 دوره‌های آموزشی‌ای را فراهم کرده‌ایم که به شما در یافتن بهترین سبک زندگی دیابتی کمک کرده و تمامی سوالات شما دربارۀ مدیریت قند خون را پاسخ می‌دهد.
