نوروپاتی دیابتی چیست و چه علائمی دارد؟
- نویسنده: سپهراد فرزامی – نویسنده تخصصی حوزه سلامت
- تایید علمی: دکتر سعید کلباسی فوق تخصص غدد و متابولیسم
- بازبینی نهایی: شهلا صفائی- استراتژیست محتوا و ناظر نهایی
نوروپاتی دیابتی یکی از مشکلاتی است که بسیاری از افراد مبتلا به دیابت در طول زندگی خود با آن روبه‌رو می‌شوند. این عارضه در واقع نوعی آسیب عصبی است که به دلیل بالا بودن طولانی‌مدت قند خون ایجاد می‌شود و می‌تواند بخش‌های مختلف بدن، به‌ویژه دست‌ها و پاها را تحت تأثیر قرار دهد.
شاید در ابتدا علائم آن خفیف و گذرا به نظر برسند، اما اگر نادیده گرفته شوند، می‌توانند به دردهای شدید، بی‌حسی یا حتی اختلال در کارکرد اندام‌ها منجر شوند. آشنایی با این بیماری اهمیت زیادی دارد، زیرا شناخت زودهنگام علائم و مراقبت مناسب می‌تواند از پیشرفت آن جلوگیری کند.
در این مقاله قصد داریم بررسی کنیم که نوروپاتی دیابتی دقیقاً چیست، چه نشانه‌هایی دارد و چگونه می‌توان با آن کنار آمد.
این مقاله صرفاً با هدف آگاهی شما منتشر شده است. توصیه می‌شود برای هرگونه مشاوره پزشکی، تشخیص یا درمان، با یک متخصص مشورت کنید.
نوروپاتی دیابتی چیست؟
نوروپاتی دیابتی یکی از عوارض دیابت است که در اثر آسیب به اعصاب بدن ایجاد می‌شود. وقتی سطح قند خون برای مدت طولانی بالا بماند، این قند اضافی به رگ‌های خونی کوچک که وظیفه خون‌رسانی به اعصاب را دارند آسیب می‌زند. به‌مرور زمان، اعصاب تغذیه کافی را دریافت نمی‌کنند و کارکرد طبیعی خود را از دست می‌دهند. نتیجه این فرآیند بروز مشکلاتی مانند بی‌حسی، گزگز، درد یا ضعف در بخش‌های مختلف بدن، به‌ویژه پاها و ساق‌ها است.
بیشتر بدانید: (عوارض دیابت چیست؟)
در مورد نوروپاتی دیابتی باید به این موضوع اشاره کرد که ماهیت آن در هر فرد با دیگری متفاوت است، بنابراین تقریباً نمی‌توان پیش‌بینی کرد که سطح قند خون باید چقدر بالا باشد و برای چه مدتی باید بالا بماند تا نوروپاتی ایجاد شود. یک مطالعه روی افراد مبتلا به دیابت نوع ۲ نشان داده است که داشتن A1C بالای ۷٪ به مدت حداقل سه سال خطر ابتلا به نوروپاتی دیابتی را افزایش می‌دهد. (منبع)
بیشتر بدانید: (A1C چیست؟)
این آسیب عصبی به‌طور معمول به آهستگی و در طول سال‌ها پیشرفت می‌کند. به همین دلیل، بسیاری از افراد تا مدت‌ها متوجه تغییرات کوچک یا علائم اولیه نمی‌شوند. اما با گذشت زمان، نشانه‌ها شدت می‌گیرند و می‌توانند زندگی روزمره فرد را تحت تأثیر قرار دهند. از دست دادن حس در پاها، فرد را در معرض زخم‌ها و عفونت‌های پنهان قرار می‌دهد؛ مشکلی که در بیماران دیابتی می‌تواند بسیار جدی و حتی خطرناک باشد. (منبع)
بیشتر بدانید: (چگونه از نوروپاتی دیابتی جلوگیری کنیم؟ مراقبت و درمان نوروپاتی)
انواع نوروپاتی دیابتی چیست و هرکدام چه علائمی دارند؟
نوروپاتی دیابتی به پنج نوع اصلی تقسیم می‌شود:
- نوروپاتی محیطی دیابتی
- نوروپاتی حسی دیابتی
- نوروپاتی اتونومیک (خودکار) دیابتی
- نوروپاتی حرکتی دیابتی
- مونو نوروپاتی دیابتی
افراد مبتلا ممکن است تنها یکی از این انواع را تجربه کنند و یا ترکیبی از چند نوع مختلف داشته باشند.
نوروپاتی محیطی دیابتی
نوروپاتی محیطی شایع‌ترین نوع نوروپاتی دیابتی است و زمانی رخ می‌دهد که اعصاب خارج از مغز و نخاع دچار آسیب می‌شوند. این آسیب بیشتر بر اعصاب دست‌ها و پاها تأثیر می‌گذارد و می‌تواند هم اعصاب حسی و هم اعصاب حرکتی را درگیر کند.
بیشتر بیماران مبتلا به این نوع از نوروپاتی، ابتدا علائم زیر را تجربه می‌کنند:
- بی‌حسی
- مورمورشدن
- درد در پاها به‌ویژه در انگشتان پا
در برخی موارد، این مشکلات به دست‌ها نیز گسترش پیدا می‌کند. چون پاها بیشتر در معرض آسیب قرار دارند، توصیه می‌شود بیماران دیابتی در معاینات سالانۀ خود حتماً از نظر سلامت اعصاب پاها بررسی شوند.
نوروپاتی محیطی اگر به‌موقع شناسایی و کنترل نشود، می‌تواند منجر به زخم‌های دیابتی و حتی عوارض جدی‌تر شود. بنابراین آگاهی از علائم اولیه و مراجعه منظم به پزشک اهمیت زیادی در پیشگیری و مدیریت این مشکل دارد. (منبع)
نوروپاتی حسی دیابتی
نوروپاتی حسی یکی دیگر از انواع نوروپاتی دیابتی است. این نوع از نوروپاتی زمانی رخ می‌دهد که اعصاب مسئول انتقال حس‌ها مانند لمس، دما، درد و سایر احساسات از پوست، استخوان‌ها و عضلات، دچار آسیب شوند. این نوع نوروپاتی بیشتر در اعصاب پاها و ساق‌ها دیده می‌شود، اما در برخی افراد می‌تواند دست‌ها و بازوها را نیز درگیر کند.
علائم نوروپاتی حسی در پاها، ساق‌ها، دست‌ها و بازوها عبارت‌اند از:
- گزگز و بی‌حسی
- از دست دادن توانایی احساس درد
- از دست دادن توانایی احساس تغییرات دما
- از دست دادن هماهنگی (زمانی که نتوانید حالت قرارگیری مفاصل خود را احساس کنید)
- احساس دردهای سوزاننده یا تیرکشنده (این درد ممکن است شب‌ها تشدید شوند)
یکی از اصلی‌ترین نگرانی‌ها در نوروپاتی حسی برای بیماران دیابتی، از دست دادن حس در پاها است. این موضوع می‌تواند بسیار خطرناک باشد، زیرا فرد ممکن است متوجه آسیب‌های کوچک مانند بریدگی، تاول یا حتی زخم ناشی از کفش نامناسب نشود. به همین دلیل، این جراحت‌های کوچک اگر بدون مراقبت باقی بمانند، می‌توانند به عفونت یا زخم دیابتی تبدیل شوند.
از آنجا که بیماران دیابتی در معرض این خطر هستند، مراقبت روزانه و دقیق از پاها اهمیت زیادی دارد. شست‌وشوی روزانه، خشک کردن کامل، بررسی وجود تاول یا بریدگی و استفاده از کفش مناسب می‌تواند تا حد زیادی از عوارض خطرناک پیشگیری کند. (منبع)
بیشتر بدانید: (زخم دیابتی چیست؟)
نوروپاتی اتونومیک (خودکار) دیابتی
نوروپاتی خودکار به آسیب اعصابی گفته می‌شود که اطلاعات را به اندام‌ها و غدد شما منتقل می‌کنند. این اعصاب به کنترل عملکردهایی کمک می‌کنند که نیازی به فکر کردن درباره آن‌ها نداریم؛ مانند تخلیه معده، نظم ضربان قلب و عملکرد اندام‌های جنسی. (منبع)
نمونه‌هایی از نوروپاتی خودکار:
- گاستروپارزیس (Gastroparesis) به وضعیتی گفته می‌شود که غذا به‌طور مؤثر از دستگاه گوارش عبور نمی‌کند. علائم آن می‌تواند شامل نفخ، یبوست یا اسهال باشد.
- از دست دادن کنترل مثانه که منجر به بی‌اختیاری ادرار می‌شود.
- نامنظم شدن ضربان قلب.
- مشکلات تعریق، شامل ناتوانی در تعریق طبیعی و عدم تحمل گرما، یا تعریق هنگام غذا خوردن که تعریق چشایی نام دارد.
- ناتوانی در حفظ نعوظ که تحت عنوان ناتوانی جنسی شناخته می‌شود.
سرگیجه هنگام تغییر وضعیت از حالت درازکش به ایستاده. (منبع)
نوروپاتی حرکتی
نوروپاتی حرکتی اعصابی را تحت تأثیر قرار می‌دهد که حرکت بدن را کنترل می‌کنند. آسیب به این اعصاب باعث ضعف و تحلیل رفتن عضلاتی می‌شود که پیام‌های حرکتی را از اعصاب آسیب‌دیده دریافت می‌کنند.
از علائم نوروپاتی حرکتی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- انقباض‌ها و گرفتگی‌های عضلانی: فرد ممکن است دچار پرش یا اسپاسم ناگهانی در عضلات شود.
- ضعف یا حتی فلج عضلات: این ضعف می‌تواند یک یا چند عضله را تحت تأثیر قرار دهد.
- تحلیل رفتن عضلات: در اثر عدم استفاده و ضعف طولانی‌مدت، عضلات ممکن است نازک و ضعیف شوند.
- افتادگی پا یا انگشتان: فرد هنگام راه رفتن متوجه می‌شود که نمی‌تواند جلوی پا و انگشتان خود را به‌خوبی بالا بیاورد، که باعث کشیده شدن پا روی زمین می‌شود.
این علائم می‌توانند مشکلاتی مثل دشواری در راه رفتن، بالا رفتن از پله‌ها یا انجام فعالیت‌های ساده روزمره را ایجاد کنند. تشخیص به‌موقع و دریافت برنامه توانبخشی یا درمانی از سوی پزشک می‌تواند به مدیریت بهتر این وضعیت کمک کند. (منبع)
مونو نوروپاتی دیابتی
مونو نوروپاتی نوعی آسیب عصبی است که برخلاف نوروپاتی دیابتی که معمولاً چندین عصب را درگیر می‌کند، تنها یک عصب خاص در بدن را تحت تأثیر قرار می‌دهد. به زبان ساده، مونو نوروپاتی وقتی رخ می‌دهد که یک مسیر عصبی خاص خراب شود و مشکلاتی محدود به همان مسیر ایجاد کند.
بسته به عصبی که آسیب دیده است، علائم مونو نوروپاتی می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- تغییر احساس یا ضعف در انگشتان
- دوبینی یا مشکلات دیگر در تمرکز چشم، گاهی همراه با درد چشم
- ضعف یک سمت صورت (فلج بل)
- درد، ضعف یا تغییر احساس در پا یا ساق
شایع‌ترین نوع مونو نوروپاتی، سندروم تونل کارپال است. تونل کارپال یک تونل کوچک در مچ دست شماست. در سندروم تونل کارپال، عصب میانی (Median nerve) فشرده می‌شود و این فشار می‌تواند باعث سوزش، درد یا بی‌حسی در انگشتان شود. (منبع)
عوامل خطر برای بروز نوروپاتی دیابتی چیست؟
اگر مبتلا به دیابت هستید، سن بالاتر و مدت طولانی ابتلا به دیابت شانس شما برای ابتلا به نوروپاتی دیابتی را افزایش می‌دهد.
مطالعات نشان می‌دهند که نوروپاتی محیطی حداقل ۲۰٪ از افراد مبتلا به دیابت نوع ۱ که حداقل ۲۰ سال دیابت داشته‌اند را تحت تأثیر قرار می‌دهد. همچنین ۱۵ تا ۵۰٪ از افراد مبتلا به دیابت نوع ۲ که حداقل ۱۰ سال دیابت داشته‌اند، به این بیماری مبتلا می‌شوند.
علاوه بر این، شانس ابتلا به نوروپاتی در افراد مبتلا به دیابت که یکی از شرایط زیر را دارند، بیشتر است:
- فشار خون بالا
- شاخص توده بدنی بالا (BMI)
- چاقی یا اضافه وزن
- کلسترول بالا
- بیماری کلیوی
- اختلال مصرف الکل
- سیگار کشیدن
مطالعات نشان می‌دهند که ژنتیک نیز ممکن است خطر ابتلا به نوروپاتی دیابتی را افزایش دهد. (منبع)
با آگاهی کافی، از نوروپاتی دیابتی پیشگیری کنید
شناخت علائم و تشخیص زودهنگام نوروپاتی دیابتی، نقش بسیار مهمی در پیشگیری از پیشرفت بیماری و کاهش عوارض دارد. با مدیریت دقیق قند خون، رعایت سبک زندگی سالم، ورزش منظم، تغذیه مناسب و مراجعه منظم به پزشک می‌توان خطر ابتلا به نوروپاتی را تا حد زیادی کاهش داد.
افزایش آگاهی و یادگیری روش‌های پیشگیری و کنترل دیابت، تأثیر بسزایی نه تنها بر پیشگیری از نوروپاتی دیابتی، بلکه بر تمامی عوارض دیابت دارد.
شرکت در کلاس‌های آموزش دیابت 365 می‌تواند حجم انبوهی از اطلاعات دقیق و علمی را به شما منتقل کرده و مهارت کافی را در حفظ سلامتی در اختیارتان قرار دهد.
