عوارض متفورمین چیست؟
- نویسنده: سپهراد فرزامی – نویسنده تخصصی حوزه سلامت
- تایید علمی: دکتر محمدرضا مهاجری تهرانی - فوق تخصص غدد و متابولیسم
- بازبینی نهایی: شهلا صفائی- استراتژیست محتوا و ناظر نهایی
متفورمین یکی از پرمصرف‌ترین داروهای خوراکی برای درمان دیابت نوع ۲ است. این دارو به دلیل اثربخشی بالا، هزینه کم و عوارض نسبتاً محدود، معمولاً به‌عنوان اولین انتخاب پزشکان برای درمان دیابت تجویز می‌شود. اما با وجود تمام مزایا، مثل هر داروی دیگری متفورمین نیز می‌تواند در برخی افراد باعث بروز عوارض جانبی شود.
(متفورمین چیست و چگونه به دیابت کمک می‌کند؟)
آیا احساس تهوع یا دل‌درد بعد از مصرف متفورمین طبیعی است؟ افت قند خون با مصرف متفورمین چقدر شایع است؟ آیا واقعاً این دارو ممکن است باعث کمبود ویتامین B12 شود؟ این‌ها سؤالاتی هستند که بسیاری از بیماران پس از شروع درمان با متفورمین مطرح می‌کنند.
ما در این مقاله، عوارض متفورمین را بررسی کرده و توضیح خواهیم داد که چگونه می‌توان با مصرف درست و تحت نظر پزشک، این عوارض را به حداقل رساند. اگر شما یا یکی از عزیزانتان در حال مصرف متفورمین هستید و یا قصد شروع آن را دارید، این مقاله می‌تواند به شما در مصرف درست و جلوگیری از عوارض متفورمین کمک شایانی کند.
این مقاله صرفاً با هدف آگاهی شما منتشر شده است. توصیه می‌شود برای هرگونه مشاوره پزشکی، تشخیص یا درمان، با یک متخصص مشورت کنید.
متفورمین چه عوارضی دارد؟
متفورمین به طور معمول جزو داروهای ایمن و کم‌عوارض محسوب می‌شود. با این حال، مانند هر داروی دیگری، ممکن است در برخی افراد با عوارض جانبی همراه باشد؛ به ویژه برای کسانی که اولین بار است که متفورمین مصرف می‌کنند.
از هر 100 نفری که متفورمین مصرف می‌کنند، 1 نفر ممکن است با عوارض متفورمین مواجه شود. خوشبختانه، در بسیاری از این موارد، می‌توان با رعایت نکاتی ساده، این علائم را کنترل کرد و یا کاهش داد.
در ادامه به بعضی از عوارض متفورمین اشاره خواهیم کرد.
1. احساس حالت تهوع
بسیاری از افرادی که برای اولین بار متفورمین مصرف می‌کنند، ممکن است دچار حالت تهوع شوند. برای کاهش حالت تهوع ناشی از مصرف متفورمین، این دارو را همراه غذا مصرف کنید. شروع مصرف متفورمین با دوز کم و افزایش تدریجی آن طی چند هفته، به بدن کمک می‌کند راحت‌تر با دارو سازگار شود. اگر تهوع ادامه‌دار شد، از دکتر داروساز یا پزشک خود مشاوره بگیرید. (منبع)
2. استفراغ
یکی دیگر از عوارض متفورمین که در بسیاری از مصرف‌کنندگان شایع بوده، استفراغ است. برای جلوگیری از استفراغ جرعه‌های کوچک و مکرر آب و یا نوشیدنی‌های رقیق (مثل آب‌میوه کم‌شکر یا آب‌قند) بنوشید. اگر نشانه‌هایی مانند کاهشحجم ادرار یا ادرار تیره و بدبو دارید، ممکن است دچار کم‌آبی شده باشید و لازم است با داروساز یا پزشک خود مشورت کنید. (منبع)
3. اسهال
اسهال یکی از عوارض شایع در مصرف متفورمین است که احتمال بروز آن برای افرادی که به تازگی این دارو را مصرف می‌کنند، بسیار بالا است. نوشیدن مقدار زیادی مایعات، مانند آب یا نوشیدنی‌های رقیق، کمک می‌کند تا از کم‌آبی بدن جلوگیری شده و وضعیت گوارشی‌تان بهبود پیدا کند.
اگر اسهال بیش از ۲۴ ساعت ادامه پیدا کرد و یا به طور غیرقابل‌تحملی شدید بود، علائم خود را با پزشکتان در میان بگذارید. از مصرف خودسرانه داروهای ضد اسهال پرهیز نمایید. (منبع)
4. دل‌درد و نفخ
دل‌درد، احساس سنگینی یا نفخ نیز از جمله عوارض شایع متفورمین هستند. این علائم ناشی از تحریک موقت معده و روده است و معمولاً با تنظیم دوز دارو و زمان‌بندی مصرف بهبود می‌یابند.
استراحت، خوردن وعده‌های غذایی کوچک و با فاصله‌های نزدیک، می‌تواند به بهبود دل‌درد و نفخ کمک کند. قرار دادن کیسه آب گرم و یا پد حرارتی روی شکم نیز می‌تواند درد را کاهش دهد. اگر درد شدید یا مداوم بود، با پزشک خود تماس بگیرید. (منبع)
5. بی‌اشتهایی
کاهش اشتها یا بی‌میلی به غذا ممکن است در روزهای ابتدایی مصرف متفورمین اتفاق بیفتد؛ اما در اکثر موارد با سازگارشدن بدن با دارو، این حالت بهبود پیدا می‌کند.
در صورت بی‌اشتهایی، سعی کنید در زمان‌های معمول روز (مانند وقت ناهار، شام یا صبحانه)، هر چه قدر کم، اما غذا بخورید. خوردن وعده‌های غذایی سبک و مکرر در طول روز می‌تواند بی‌اشتهایی شما را برطرف کند. (منبع)
6. طعم بد دهان
یکی از عوارض شایع و البته بی‌خطر متفورمین احساس طعم فلزی یا غیرطبیعی در دهان است. این حالت معمولاً در روزها یا هفته‌های ابتدایی مصرف دارو بروز می‌کند و ممکن است برای برخی افراد آزاردهنده باشد. در اغلب موارد این مورد از عوارض متفورمین موقتی است و با گذشت زمان کاهش می‌یابد.
برای کاهش این احساس، می‌توانید آدامس بدون قند بجوید تا مزه دهانتان کمی تغییر کند. (منبع)
آیا متفورمین باعت کم‌خونی می‌شود؟
یکی از عوارض احتمالی مصرف بلندمدت متفورمین، کاهش سطح ویتامین B12 در بدن است. این کمبود می‌تواند منجر به اختلال در تولید گلبول‌های قرمز و در نهایت کم‌خونی مگالوبلاستیک شود.
با وجود اینکه مطالعات بسیاری رابطۀ بین مصرف متفورمین و کاهش ویتامین B12 را تأیید کرده‌اند، اما هنوز درباره تأثیر مستقیم متفورمین بر بروز کم‌خونی تردیدهایی وجود دارد. برخی از تحقیقات بر این نکته تأکید کرده‌اند که کاهش سطح ویتامین B12 لزوماً همیشه منجر به کم‌خونی نمی‌شود، یا اگر هم بشود، مسیر این اثرگذاری کاملاً شفاف نیست. (منبع)
به هر حال، اگر متفورمین مصرف می‌کنید، به علائم زیر توجه داشته باشید. در صورت مشاهده هر یک از این علائم، با پزشک خود تماس بگیرید:
- خستگی شدید و مداوم
- ضعف عضلانی
- زبان قرمز، ملتهب یا دردناک
- زخم‌های دهانی یا ترک در گوشه‌های لب
- تاری دید یا اختلال در بینایی
- پوست رنگ‌پریده یا زرد (در پوست‌های تیره ممکن است کم‌تر قابل تشخیص باشد)
پزشک می‌تواند با انجام یک آزمایش خون ساده، سطح ویتامین B12 را بررسی کند. اگر سطح آن پایین باشد، احتمالاً برای شما مکمل‌های ویتامین B12 خوراکی یا تزریقی تجویز خواهد کرد.
پیشگیری از کمبود ویتامین B12 بسیار ساده است: آزمایش منظم، توجه به علائم و پیگیری پزشکی منظم؛ این اقدامات می‌تواند از بروز مشکلات خونی جدی در مصرف‌کنندگان متفورمین جلوگیری کند. (منبع)
آیا متفورمین باعث افت قند خون می‌شود؟
متفورمین معمولاً باعث افت قند خون (هیپوگلیسمی) نمی‌شود؛ این یکی از مزایای مهم این دارو در مقایسه با برخی داروهای دیگر دیابت است. با این حال، اگر متفورمین همراه با سایر داروهای کاهنده قند خون مانند انسولین یا گلیکلازید مصرف شود، احتمال افت قند خون افزایش می‌یابد.
تشخیص زودهنگام افت قند خون بسیار مهم است. برخی از علائم هشداردهنده شامل موارد زیر هستند:
- احساس گرسنگی ناگهانی
- لرزش یا رعشه
- تعریق
- گیجی یا منگی
- مشکل در تمرکز
گاهی افت قند خون ممکن است در زمان خواب رخ دهد و باعث شود هنگام بیدار شدن احساس خستگی، عرق‌کردن یا سردرگمی داشته باشید.
با این حال مواردی هستند که احتمال افت قند خون را افزایش می‌دهند. این موارد عبارت‌اند از:
- مصرف بیش از حد برخی داروهای دیابت
- حذف یا به‌تعویق انداختن وعده‌های غذایی
- روزه‌داری یا رژیم‌های سخت
- مصرف ناکافی مواد مغذی
- تغییر در رژیم غذایی
- ورزش شدید بدون مصرف کربوهیدرات کافی
- نوشیدن الکل، به‌ویژه با شکم خالی
- مصرف همزمان با داروهای گیاهی یا داروهای دیگر
- مشکلات هورمونی مانند کم‌کاری تیروئید
- نارسایی کبد یا کلیه
برای جلوگیری از افت قند خون، می‌بایست حواستان به موارد بالا باشد. از طرفی دیگر شما می‌توانید با رعایت چند نکتۀ ساده و اصلاح سبک زندگی خود، احتمال افت قند را بیش از پیش کاهش دهید:
- وعده‌های غذایی منظم، به‌ویژه صبحانه را فراموش نکنید
- پیش از ورزش یا هنگام آن، کربوهیدرات کافی مانند نان، برنج یا غلات مصرف کنید
- همیشه همراه خود یک منبع قند سریع مثل آب‌میوه، شکلات یا قند داشته باشید (شیرین‌کننده‌های مصنوعی کمکی نمی‌کنند)
- پس از مصرف قند، ممکن است لازم باشد یک خوراکی نشاسته‌ای مانند بیسکویت یا نان هم مصرف کنید تا قند خون برای مدت بیشتری در حالت پایدار باقی بماند
در صورت ادامه یافتن علائم افت قند خون و یا بازگشت مجدد آن‌ها پس از مصرف قند، با پزشک خود تماس بگیرید. مطمئن شوید که خانواده و اطرافیانتان با علائم افت قند آشنا باشند تا در صورت نیاز بتوانند به‌موقع و به شکل صحیح به شما کمک کنند. (منبع)
عوارض جدی و خطرناک متفورمین چیست؟
همان‌طور که گفتیم، عوارض متفورمین اکثراً به شکل موقتی بوده و با مصرف آن خطر جدی‌ای شما را تهدید نمی‌کند. اما این دارو عوارض خطرناکی دارد که طبق آمار، تنها 1 نفر از 1000 نفری که این دارو را مصرف می‌کند با آن مواجه می‌شود.
در موارد نادر، برخی افراد ممکن است پس از مصرف داروهایی مانند متفورمین دچار واکنش آلرژیک شدید (آنافیلاکسی) شوند. این وضعیت اورژانسی است و نیاز به درمان فوری در بیمارستان دارد. علائم هشداردهنده عبارت‌اند از:
- تورم ناگهانی لب‌ها، دهان، زبان یا گلو
- تنفس سریع، دشوار یا صدادار (احساس تنگی نفس یا خفگی)
- احساس سفتی یا فشار در گلو یا دشواری در بلع
- تغییر رنگ پوست، زبان یا لب‌ها به آبی، خاکستری یا پریده‌رنگ (در پوست‌های تیره، بهتر است کف دست یا کف پا را بررسی کنید)
- سردرگمی، خواب‌آلودگی شدید یا سرگیجه ناگهانی
- بیهوشی یا از دست رفتن هوشیاری، به‌ویژه اگر فرد بیدار نشود
- در کودکان شل‌شدن عضلات بدن، افتادن سر به طرفین یا ناتوانی در تمرکز روی چهره شما
- جوش یا مشکلات پوستی همراه با خارش، تورم، تاول یا پوست‌ریزی
اگر هر یک از این علائم را در خود یا دیگران دیدید، بلافاصله با اورژانس تماس بگیرید و یا به نزدیک‌ترین بیمارستان مراجعه کنید. واکنش آلرژیک شدید می‌تواند زندگی شما را در خطر قرار دهد و تأخیر در درمان، ممکن است عواقب جدی‌ای به همراه داشته باشد. اگر قبلاً سابقۀ واکنش به دارویی داشته‌اید، پیش از تجویز و مصرف متفورمین، حتماً موضوع را با پزشک خود در میان بگذارید. (منبع)
مصرف آگاهانه متفورمین
متفورمین یکی از مهم‌ترین و پرکاربردترین داروها در درمان دیابت نوع ۲ است. با این حال، آگاهی از عوارض جانبی احتمالی آن چه برای مصرف‌کنندگان فعلی و چه برای افرادی که قصد شروع درمان را دارند، از اهمیت بسیاری برخوردار است.
مهم‌ترین نکته دربارۀ متفورمین، مصرف منظم، آگاهی از علائم هشدار و ارتباط مستمر با پزشک یا تیم درمان است. در صورت بروز هرگونه علامت نگران‌کننده، مشورت با پزشک بهترین راه برای حفظ سلامت و تداوم درمان است. آگاهی، پیشگیری و پیگیری سه گام اصلی در مسیر درمان و مصرف متفورمین هستند.
ما در دیابت 365، دوره‌های آموزشی‌ای را فراهم کرده‌ایم که می‌توانید به کمک آن‌ها، تمامی فوت‌وفن‌های مراقبت و مدیریت دیابت را به بهترین شکل یاد بگیرید. در این دوره‌ها بهترین و نامدارترین متخصصان کشور دربارۀ دیابت و چگونگی کنترل آن، صحبت می‌کنند.
