- نویسنده: سپهراد فرزامی – نویسنده تخصصی حوزه سلامت
- تایید علمی: دکتر محمدرضا مهاجری تهرانی - فوق تخصص غدد و متابولیسم
- بازبینی نهایی: شهلا صفائی- استراتژیست محتوا و ناظر نهایی
برای بسیاری از افراد مبتلا به دیابت نوع یک و برخی مبتلایان به دیابت نوع دو، استفاده از انسولین نهتنها یک انتخاب درمانی بلکه ضرورتی روزانه است. انسولین بهعنوان هورمونی حیاتی، وظیفه تنظیم سطح قند خون را بر عهده دارد و کمبود یا نقص در عملکرد آن میتواند سلامت فرد را بهشدت تهدید کند.
در سالهای اخیر، با گسترش استفاده از فناوریهای نوین دارویی و پیشرفت صنعت زیستفناوری، دسترسی به انواع انسولین در ایران بهبود یافته است. اکنون بیماران ایرانی میتوانند از میان طیف متنوعی از انسولینها انتخاب کنند؛ از انسولینهای انسانی گرفته تا انسولینهای آنالوگ که توسط شرکتهای داخلی و خارجی تولید یا وارد میشوند. هر یک از این انسولینها ویژگیها، مزایا و معایب خاص خود را دارند و انتخاب نوع مناسب آن، بستگی به شرایط جسمی، سبک زندگی و توصیه پزشک دارد.
در این مقاله، به بررسی جامع انسولینهای موجود در ایران، تفاوت آنها، تولیدکنندگان و واردکنندگان و همچنین نکاتی درباره انتخاب و استفاده از آنها خواهیم پرداخت.

این مقاله صرفاً با هدف آگاهی شما منتشر شده است. توصیه میشود برای هرگونه مشاوره پزشکی، تشخیص یا درمان، با یک متخصص مشورت کنید.

انواع انسولین چیست؟
انسولینها بر اساس سرعت شروع اثر، مدتزمان ماندگاری در بدن و زمان اوج تأثیر، به چند گروه اصلی تقسیم میشوند. آشنایی با این دستهبندیها به افراد مبتلا به دیابت کمک میکند تا درمان خود را دقیقتر برنامهریزی کرده و کنترل بهتری بر قند خون خود داشته باشند. انواع انسولین از این منظر عبارتاند از:
- انسولین سریعالاثر
- انسولین کوتاهاثر
- انسولین متوسطاثر
- انسولین طولانیاثر
- انسولینهای مخلوط
اولین دسته، انسولینهای سریعالاثر هستند که حدود ۱۰ تا ۲۰ دقیقه پس از تزریق شروع به اثر میکنند. این انسولینها معمولاً در فاصله کوتاهی قبل از وعدههای غذایی تزریق میشوند تا افزایش سریع قند خون پس از غذا را کنترل کنند.
دسته دوم، انسولینهای کوتاهاثر هستند که اثر خود را کمی دیرتر، حدود ۳۰ تا ۶۰ دقیقه پس از تزریق آغاز میکنند. این نوع انسولین که نمونه رایج آن «رگولار» است، معمولاً ۶ تا ۸ ساعت در بدن فعال میماند و بیشتر در میان انسولینهای انسانی سنتی دیده میشود.
در ادامه، انسولینهای متوسطاثر قرار دارند که با شروع اثر در ۱ تا ۳ ساعت و اوج تأثیر در ۴ تا ۱۲ ساعت، معمولاً حدود ۱۲ تا ۱۸ ساعت فعال باقی میمانند.
انسولینهای طولانیاثر نیز برای کنترل پایهای قند خون در طول شبانهروز طراحی شدهاند. این انسولینها اثر یکنواختتری دارند و معمولاً فاقد اوج مشخص هستند. مدتزمان ماندگاری آنها ممکن است تا ۲۴ ساعت یا بیشتر باشد.
دسته دیگری از انسولینها موجود هستند که آن را انسولین مخلوط یا ترکیبی خطاب میکنیم. این انسولینها ترکیبی از یک انسولین سریع یا کوتاهاثر با یک انسولین متوسطاثر هستند. این انسولینها برای سادهسازی درمان و مراقبت در افرادی که توانایی استفاده از چند قلم یا چند تزریق روزانه را ندارند، کاربرد گستردهای دارند.
ما در مقالۀ «مقایسه انواع انسولین» این تقسیمبندی را به طور کامل و مفصل موردبررسی قرار داده و آنها را با یکدیگر مقایسه کردیم. شما میتوانید با مراجعه به این مقاله، بهترین نوع انسولین را وابسته به نیاز و وضعیت قند خونتان انتخاب نمایید.

تفاوت انسولین انسانی و آنالوگ چیست؟
انسولین انسانی و انسولین آنالوگ هر دو برای کنترل قند خون در افراد مبتلا به دیابت استفاده میشوند، اما از نظر ساختار شیمیایی، عملکرد در بدن و نحوه جذب و اثرگذاری تفاوتهای مهمی دارند.
انسولین انسانی (Human Insulin) نسخهای آزمایشگاهی از انسولین طبیعی بدن انسان است که بهوسیله فناوریهای تخصصی، ساخته میشود. این نوع انسولین در دهههای گذشته بهعنوان جایگزین انسولین حیوانی وارد بازار شد و به شکلهای مختلفی از جمله «رگولار» (کوتاهاثر) و «NPH» (متوسطاثر) در دسترس است.
در مقابل، انسولین آنالوگ (Analog Insulin) انسولینی است که با ایجاد تغییرات جزئی در ساختار مولکولی انسولین انسانی، عملکردی بهینهتر در بدن دارد. برخی از آنالوگها بسیار سریعالاثر هستند و تنها ۱۰ تا ۲۰ دقیقه پس از تزریق شروع به اثر میکنند، در حالیکه برخی دیگر مانند گلارژین با اثر بسیار یکنواخت و پایدار، تا بیش از ۲۴ ساعت در بدن فعال میمانند. این ویژگیها باعث میشود انسولین آنالوگ انعطافپذیرتر باشد، احتمال افت قند خون کاهش یابد و کنترل دقیقتری بر سطح گلوکز فراهم شود.
انسولین آنالوگ نسخهای پیشرفتهتر از انسولین انسانی است که با هدف بهبود کنترل قند خون و کاهش عوارض ناشی از نوسانات آن طراحی شده است. انتخاب بین این دو نوع، بسته به شرایط بالینی بیمار، توصیه پزشک و امکانات مالی متفاوت خواهد بود.

تفاوت انسولین ویالی و قلمی چیست؟
انسولینها از نظر شکل عرضه و نحوه تزریق، به دو نوع رایج تقسیم میشوند: انسولین ویالی (ویال) و انسولین قلمی (پِن). انتخاب میان این دو نوع، بر اساس سبک زندگی، سن بیمار، توانایی در انجام تزریق، و شرایط اقتصادی انجام میشود.
انسولین ویالی در شیشههای کوچک عرضه گردیده و برای تزریق آن از سرنگهای مخصوص انسولین استفاده میشود. کاربر باید با دقت دوز مورد نظر را از ویال بیرون بکشد و تزریق را انجام دهد. این نوع انسولین معمولاً ارزانتر است؛ اما استفاده از آن به دقت بالا، مهارت دستی و رعایت بهداشت نیاز دارد و همچنین، احتمال خطا در اندازهگیری دوز یا آلودگی سرنگ در این روش بیشتر است.
انسولین قلمی اما به نوعی طراحی شده است تا تزریق انسولین را ساده، سریع و دقیقتر کند. قلم انسولین شبیه یک خودکار عمل میکند و تنها با چرخاندن پیچ تنظیم دوز و فشردن دکمه، تزریق انجام میشود. این روش برای کودکان، سالمندان یا افرادی که خودشان تزریق را انجام میدهند بسیار مناسبتر است. انسولینهای قلمی معمولاً گرانترند، اما با کاهش درد، افزایش دقت، و راحتی بیشتر در مصرف همراهاند.
تفاوت اصلی بین این دو نوع انسولین در راحتی استفاده، دقت در تزریق و هزینه است. بدیهی است اگر بگوییم که در کیفیت انسولین، میزان اثرگذاری و مواردی از این دست، تفاوتی میان انسولینهای قلمی و ویالی وجود ندارد.
انسولینهای سریعالاثرموجود در ایران
از انسولینهای سریعالاثر میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
1. انسولین لیسپرو (Humalog)
انسولین لیسپرو، با نام تجاری Humalog، یکی از پرکاربردترین انسولینهای آنالوگ سریعالاثر در دنیاست که توسط شرکت آمریکایی Eli Lilly تولید میشود. این انسولین با اعمال تغییرات جزئی در ساختار مولکولی انسولین انسانی، به گونهای طراحی شده که پس از تزریق با سرعت بیشتری جذب بدن شده و کنترل بهتری بر افزایش قند خون بعد از غذا ایجاد کند.
اثربخشی انسولین لیسپرو به این صورت است که معمولاً حدود ۱۵ دقیقه پس از تزریق شروع به اثر میکند، اوج اثر آن در ۳۰ تا ۹۰ دقیقه است و تا حدود ۳ تا ۵ ساعت در بدن فعال باقی میماند. به همین دلیل، اغلب بلافاصله قبل از غذا یا همزمان با شروع وعده غذایی تزریق میشود تا از بالا رفتن ناگهانی قند خون پس از خوردن جلوگیری کند.
مزیت اصلی این انسولین، شباهت عملکردی آن به ترشح طبیعی انسولین بدن هنگام غذا خوردن است. تزریق آسان، شروع اثر سریع، و کاهش نوسانات قند خون پس از وعده غذایی، از جمله دلایل محبوبیت این دارو هستند. با این حال، قیمت نسبتاً بالا (بهویژه در نسخه وارداتی) و نیاز به دقت در زمانبندی مصرف غذا از محدودیتهای آن محسوب میشود.
در ایران، Humalog معمولاً به شکل قلم انسولین عرضه میشود. (منبع)
2. انسولین آسپارت (NovoRapid)
آسپارت (Aspart) یک نوع انسولین آنالوگ سریعالاثر است که با نام تجاری NovoRapid (یا در برخی کشورها NovoLog) توسط شرکت داروسازی دانمارکی Novo Nordisk تولید میشود. این انسولین برای کنترل قند خون پس از وعدههای غذایی طراحی شده و از محبوبترین انسولینهای سریعالاثر در دنیا به شمار میرود.
آسپارت با ایجاد تغییر کوچکی در ساختار انسولین انسانی، باعث میشود تا پس از تزریق سریعتر جذب بدن شود. این ویژگی باعث میشود اثر آن حدود ۱۰ تا ۲۰ دقیقه پس از تزریق شروع شود، در ۱ تا ۳ ساعت به اوج برسد و در مجموع ۳ تا ۵ ساعت در بدن باقی بماند. (منبع)
در ایران، آسپارت با نام تجاری NovoRapid و عمدتاً در قالب قلمهای از پیش پرشده در دسترس است. این دارو توسط شرکت نوونوردیسک پارس وارد میشود. (منبع)
3. انسولین گلولیزین (Apidra)
گلولیزین (Glulisine) یک نوع انسولین آنالوگ سریعالاثر است که با نام تجاری Apidra توسط شرکت داروسازی فرانسوی Sanofi-Aventis تولید میشود. این انسولین برای کمک به کنترل سریع قند خون بعد از وعدههای غذایی طراحی شده است. گلولیزین معمولاً ۵ تا ۱۵ دقیقه پس از تزریق شروع به اثر میکند، در حدود ۱ ساعت به اوج اثر میرسد و تا ۴ ساعت در بدن فعال باقی میماند. (منبع)
یکی از مزایای مهم گلولیزین این است که کمترین وابستگی را به چربی زیر پوست دارد، به این معنا که جذب آن در افراد مبتلا به چاقی یا با چربی زیاد زیرپوستی، بهتر و یکنواختتر است. این ویژگی، دوزدهی و پیشبینی اثر دارو را در طیف گستردهتری از بیماران آسانتر میکند. (منبع)
امروزه موجودی انسولین گلولیزین در بازار ایران محدود است و امکان دارد یافتن آن سخت و دشوار باشد.

انسولینهای کوتاهاثر موجود در ایران
انسولین رگولار (Regular Insulin) یکی از قدیمیترین و شناختهشدهترین انواع انسولین انسانی است که با هدف کنترل قند خون در بیماران دیابتی ساخته شده است. این انسولین با نامهای تجاری مختلفی عرضه میشود که دو نمونه رایج آن Actrapid (محصول شرکت Novo Nordisk) و Humulin R (محصول شرکت Eli Lilly) هستند.
1. انسولین رگولار Actrapid
Actrapidیک انسولین انسانی کوتاهاثر است که توسط شرکت دانمارکی Novo Nordisk تولید میشود. این انسولین ساختاری تقریباً مشابه انسولین طبیعی بدن انسان دارد. Actrapid معمولاً در ویالهای ۱۰ میلیلیتری عرضه میشود و برای تزریق نیاز به سرنگ انسولین دارد. (منبع)
اثر این انسولین حدود ۳۰ دقیقه پس از تزریق زیرجلدی آغاز میشود، در ۲ تا ۴ ساعت به اوج خود میرسد و ۶ تا ۸ ساعت در بدن فعال باقی میماند. به همین دلیل توصیه میشود ۳۰ دقیقه قبل از غذا تزریق شود. (منبع)
در ایران، Actrapid یکی از رایجترین انسولینهای رگولار است که توسط شرکت نوونوردیسک پارس وارد میشود. قیمت مناسب، فراوانی در داروخانهها و اطمینان از کیفیت از جمله دلایل محبوبیت آن در میان پزشکان و بیماران است.
2. انسولین رگولار Humulin R
Humulin R نیز یک انسولین کوتاهاثر انسانی است که توسط شرکت آمریکایی Eli Lilly تولید میشود. ساختار این انسولین نیز مشابه انسولین طبیعی بدن است. حرف «R» در نام آن مخفف Regular است که به کوتاهاثر بودن آن اشاره دارد. (منبع)
مانند Actrapid، این انسولین نیز در حدود ۳۰ تا ۶۰ دقیقه پس از تزریق شروع به اثر میکند، در ۲ تا ۴ ساعت به اوج میرسد و تا ۸ ساعت فعال میماند. Humulin R معمولاً در ویالهای ۱۰ میلیلیتری در دسترس است و نیازمند تزریق با سرنگ میباشد. در برخی کشورها نسخههای قلمی آن هم وجود دارد، اما در ایران رایجترین شکل آن ویالی است. (منبع)
Humulin R معمولاً در بیمارانی که بهدلایل اقتصادی یا محدودیت در دسترسی به انسولینهای آنالوگ از انسولین انسانی استفاده میکنند، تجویز میشود.

انسولینهای متوسطاثر موجود در ایران
انسولین NPH یا Neutral Protamine Hagedorn یک نوع انسولین انسانی متوسطااثر است که با افزودن پروتامین به انسولین رگولار، جذب آن در بدن کندتر شده و مدت اثر طولانیتری پیدا کرده است. این انسولین معمولاً برای تأمین نیاز پایه بدن به انسولین استفاده میشود و در برنامههای درمانی دیابت نوع ۱ و ۲ نقش دارد. در ادامه، مهمترین نمونههای این نوع انسولین را در ایران معرفی میکنیم.
1. انسولین Humulin N
Humulin N محصول شرکت Eli Lilly آمریکا است و یکی از رایجترین انسولینهای NPH در سطح جهانی محسوب میشود. این انسولین در ویالهای ۱۰ میلیلیتری عرضه میشود. Humulin N معمولاً یک یا دو بار در روز تزریق میشود تا نیاز پایهای انسولین بدن را تأمین کند. (منبع)
2. انسولین Protaphane
Protaphane(پروتافان) محصول شرکت Novo Nordisk دانمارک است و مانند Humulin N، نوعی انسولین NPH متوسطاثر محسوب میشود. پروتافان نیز بهشکل نسسخههای ویالی در دسترس است و به دلیل اعتبار برند نوو نوردیسک، در میان پزشکان و بیماران محبوبیت زیادی دارد.
Protaphane هم برای تنظیم قند خون پایه، معمولاً روزانه یک یا دو بار تزریق میشود و ممکن است همراه با انسولینهای کوتاهاثر یا سریعالاثر مانند Actrapid یا NovoRapid تجویز شود. در ایران، این انسولین با نام پروتافان نوو نوردیسک توسط شرکت نوونوردیسک پارس وارد میشود. (منبع)
انسولینهای طولانیاثر موجود در ایران
انسولینهای طولانیاثر در بازار ایران تنوع گوناگونی دارند. گلارژین یکی از پرکاربردترین انواع انسولینهای طولانیاثر آنالوگ است که برای تأمین سطح پایه انسولین در بدن استفاده میشود. این انسولین در دو شکل اصلی با نامهای تجاری Lantus و Toujeo عرضه شده و توسط شرکت Sanofi-Aventis فرانسه تولید میگردد. نوع دیگری از انسولینهای طولانیاثر نیز موجود است که آن را دتمیر (Detmir) خطاب میکنیم.
در ادامه به این نوع انسولینها خواهیم پرداخت.
1. انسولین گلارژین Lantus
انسولین Lantus اولین نسخه از گلارژین بود که به بازار آمد. این دارو پس از تزریق زیرجلدی، بهآرامی انسولین را آزاد میکند. شروع اثر آن حدود ۱ تا ۲ ساعت پس از تزریق است، و بدون اوج اثر مشخص تا ۲۴ ساعت یا بیشتر بهصورت یکنواخت عمل میکند. این ویژگی، خطر افت قند خون شبانه را کاهش میدهد و موجب کنترل پایدار قند خون در بیماران مبتلا به دیابت نوع ۱ و ۲ میشود. (منبع)
2. انسولین گلارژین Toujeo
Toujeo نسخه تغلیظشدهتری از گلارژین است (با غلظت ۳۰۰ واحد در هر میلیلیتر، در مقایسه با ۱۰۰ واحد در Lantus). این انسولین نیز اثر بسیار طولانیتری دارد (بیش از ۳۶ ساعت) و معمولاً فقط یک بار در روز تزریق میشود. Toujeo برای بیمارانی توصیه میشود که نوسانات قند خون دارند یا به تزریقهای پایدارتر نیاز دارند. (منبع)
3. انسولین دتمیر (Levemir)
دتمیر (Detemir) با نام تجاری Levemir، یک انسولین آنالوگ طولانیاثر است که توسط شرکت Novo Nordisk دانمارک تولید میشود. این انسولین اثر خود را بهآرامی در بدن آزاد میکند و برخلاف گلارژین که ممکن است یک بار در روز کافی باشد، در بسیاری از بیماران به دو بار تزریق روزانه نیاز دارد تا پوشش کامل قند خون را فراهم کند.
شروع اثر دتمیر حدود ۱ تا ۲ ساعت پس از تزریق است، اوج اثر مشخصی ندارد و معمولاً ۱۸ تا ۲۴ ساعت در بدن فعال باقی میماند. دتمیر در دیابت نوع ۱ و در موارد خاص دیابت نوع ۲ استفاده میشود. (منبع)
در ایران، دسترسی به Levemir محدودتر شده و اغلب تنها از طریق واردات محدود در دسترس است.
انسولین مخلوط موجود در ایران
انسولینهای مخلوط در ایران، موارد زیر را شامل میشوند:
1. انسولین Humalog Mix 25
انسولین Humalog Mix 25 ترکیبی از دو نوع انسولین آنالوگ است که توسط شرکت Eli Lilly تولید میشود. ترکیب آن به صورت:
- ۲۵٪ انسولین لیسپرو سریعالاثر
- ۷۵٪ انسولین لیسپرو پروتامینه با اثر طولانیتر
این ترکیب باعث میشود که Humalog Mix 25 هم برای کنترل سریع قند خون بعد از غذا (بهخاطر بخش سریعالاثر) و هم برای پوشش قند خون پایه در طول روز (بهخاطر بخش طولانیاثر) مفید باشد. این انسولین حدود ۱۵ دقیقه پس از تزریق شروع به اثر میکند، در ۱ تا ۴ ساعت به اوج میرسد و ۱۲ تا ۱۴ ساعت در بدن فعال باقی میماند. معمولاً روزانه دو بار، قبل از صبحانه و شام تزریق میشود. (منبع)
2. انسولین NovoMix 30
انسولین NovoMix 30 محصول شرکت Novo Nordisk است و ترکیبی از دو انسولین آنالوگ به شرح زیر است:
- ۳۰٪ انسولین آسپارت سریعالاثر
- ۷۰٪ انسولین آسپارت پروتامینه (با اثر طولانیتر)
این انسولین نیز مشابه Humalog Mix 25 برای بیماران دیابتی طراحی شده که همزمان به کنترل قند خون وعدهای و پایه نیاز دارند. شروع اثر آن کمی سریعتر بوده و حدود ۱۰ تا ۲۰ دقیقه پس از تزریق آغاز میشود. اوج و مدت اثر مشابه Humalog Mix 25 است و معمولاً یک یا دو بار در روز، قبل از وعدههای غذایی اصلی تزریق میشود. (منبع)
بهترین انسولین موجود در ایران کدام است؟
شناخت دقیق انسولینهای موجود در ایران برای بیماران مبتلا به دیابت، پزشکان، داروسازان و حتی خانوادهها اهمیت زیادی دارد. با توجه به تنوع انسولینها، انتخاب مناسبترین گزینه باید بر اساس نوع دیابت، سن بیمار، سبک زندگی، شرایط اقتصادی و سطح دسترسی دارویی انجام شود.
در ایران، انسولینها از دو مسیر تأمین میشوند؛ بخشی توسط شرکتهای دارویی داخلی تولید میشود و بخشی دیگر توسط شرکتهای بینالمللی وارد میشود. هرچند در سالهای اخیر محدودیتهایی در واردات برخی انواع انسولین قلمی یا آنالوگ دیده شده، اما همچنان تلاشهایی برای تأمین پایدار دارو از سوی نهادهای مسئول، چه از طریق واردات و بیش از آن، از طریق تولیدات داخلی، ادامه دارد.
در پاسخ به سوال اینکه بهترین انسولین موجود در ایران کدام است، باید بگوییم که انتخاب و مصرف صحیح انسولین نیازمند مشاوره تخصصی با پزشک معالج، آگاهی بیمار از عملکرد دارو و پیروی از یک برنامه منظم پایش قند خون است. بنابراین، انتخاب و مصرف خودسرانۀ انسولین، میتواند عوارض خطرناکی همچون افت و یا افزایش شدید قند خون را به همراه داشته باشد.
ما در در دیابت 365، دورههای آموزشیای فراهم کردهایم که در آن مجربترین متخصصان این حوزه دربارۀ مدیریت دیابت به شما آموزش میدهند. شما میتوانید به کمک این دورهها، در کنار مصرف داروهایی که پزشک برایتان تجویز کرده، دیگر موارد مراقبتی همچون برنامه ورزشی، رژیم غذایی دیابتی، کنترل و اندازهگیری مستمر قند خون را به شکل صحیح، پیش ببرید.