هموگلوبین A1C چیست؟ و باید چند باشد؟
- نویسنده: سپهراد فرزامی – نویسنده تخصصی حوزه سلامت
- تایید علمی: دکتر سعید کلباسی- فوق تخصص غدد و متابولیسم
- بازبینی نهایی: شهلا صفائی- استراتژیست محتوا و ناظر نهایی
اگر تابه‌حال آزمایش قند خون انجام داده باشید، حتماً با عنوان «هموگلوبین A1C» برخورد کرده‌اید. هموگلوبین A1C یکی از مهم‌ترین شاخص‌ها برای تشخیص و کنترل دیابت است. برخلاف آزمایش‌های لحظه‌ای قند خون، A1C میانگین قند خون شما در سه ماه گذشته را نشان می‌دهد و تصویری دقیق از وضعیت کلی قند خون شما ترسیم می‌کند.
اگر مبتلا به دیابت هستید و یا در معرض خطر آن قرار دارید، آگاهی از عدد A1C و تفسیر درست آن، نقش حیاتی در سلامت شما دارد. بی‌توجهی به A1C می‌تواند احتمال بروز عوارض دیابت را بالا برده و حتی جان شما را تهدید کند.
در این مقاله، توضیح می‌دهیم که هموگلوبین A1C چیست، عدد نرمال آن چند است، و چگونه می‌توان آن را کنترل کرد؛ همچنین تفاوت آن را با سایر تست‌های قند خون بررسی می‌کنیم و نکاتی که باید هنگام انجام این آزمایش در نظر داشته باشید را نیز توضیح می‌دهیم.
این مقاله صرفاً با هدف آگاهی شما منتشر شده است. توصیه می‌شود برای هرگونه مشاوره پزشکی، تشخیص یا درمان، با یک متخصص مشورت کنید.
آزمایش هموگلوبین A1C چیست؟
آزمایش هموگلوبین A1C یا (HbA1C)، میانگین سطح قند خون در سه ماه گذشته را نشان می‌دهد. برخلاف آزمایش قند خون ناشتا که فقط وضعیت همان لحظه را اندازه‌گیری می‌کند، A1C تصویری دقیق‌تر از وضعیت کلی قند خون، در طول یک بازۀ سه‌ماهه را ارائه می‌دهد. اما این عدد دقیقاً چه چیزی را اندازه‌گیری می‌کند؟
وقتی قند (گلوکز) وارد جریان خون می‌شود، بخشی از آن به هموگلوبین (پروتئینی که در گلبول‌های قرمز خون موجود است) می‌چسبد. هرچقدر میزان قند خون شما بیشتر باشد، درصد بیش‌تری از هموگلوبین به قند آغشته می‌شود. آزمایش A1C در واقع درصدی از هموگلوبین‌های آغشته به قند را اندازه‌گیری می‌کند.
ازآن‌جایی‌که طول عمر گلبول‌های قرمز تقریباً سه ماه است، این تست می‌تواند میانگین سطح قند خون شما در این بازه زمانی را نشان دهد. اگر عدد A1C شما بالا است، به این معنی است که در چند ماه اخیر قند خونتان بالا بوده؛ امری که می‌تواند نشانه‌ای از دیابت یا پیش دیابت باشد. (منبع)
آزمایش هموگلوبین A1C چه کاربردی دارد؟
آزمایش A1C برای غربالگری و یا تشخیص موارد زیر استفاده می‌شود:
- دیابت نوع ۲: در بیماران مبتلا به دیابت نوع 2، آزمایش هموگلوبین A1C برای مشاهده نوسان کلی قند خون انجام می‌شود. آزمایش A1C ابزاری مهم برای پایش روند بیماری و بررسی میزان موفقیت در کنترل قند خون است. این آزمایش به پزشک و بیمار کمک می‌کند تا در صورت نیاز، تغییراتی در برنامه درمانی یا سبک زندگی ایجاد کنند.
- پیش دیابت: افرادی که در وضعیت پیش دیابت قرار دارند، می‌توانند از طریق این آزمایش وضع کلی قند خون خود را در 3 ماه اخیر مشاهده کنند. این اطلاعات کمک می‌کند تا شما بدانید اقدامات پیشگیرانه‌تان تا چه اندازه مفید بوده است و اگر نیاز به اصلاح دارد، باید چه مواردی را در روند مراقبتی خود تغییر دهید. (دربارۀ پیش دیابت بیشتر بدانید!) (منبع)
اگر به دیابت مبتلا هستید، نتیجه آزمایش A1C مانند یک آینه است که نشان می‌دهد طی سه ماه گذشته چقدر توانسته‌اید قند خونتان را کنترل کنید. A1C صرفاً میانگینی از قند خون شماست، نه نمره قبولی یا مردودی. این عدد قرار نیست شما را قضاوت کند، بلکه کمک می‌کند تا با پزشکتان درباره ادامه یا اصلاح درمان تصمیمات بهتری اتخاذ کنید.
حتی اگر عدد A1C شما بالا باشد، با تغییرات درست در تغذیه، فعالیت بدنی و مصرف داروها، می‌توانید آن را بهبود دهید. این مسیر زمان‌بر است، اما ممکن و قابل‌دستیابی است. (منبع)
آزمایش هموگلوبین A1C چگونه انجام می‌شود؟
آزمایش هموگلوبین A1C یک تست ساده خون است که برخلاف دیگر آزمایش‌های قند خون، نیازی به ناشتایی ندارد و در هر زمان از روز قابل انجام است. آزمایش A1C معمولا به دو روش انجام می‌شود.
1. نمونه‌گیری از ورید (روش آزمایشگاهی)
در این روش، خون به وسیلۀ یک سوزن از ورید بازو گرفته می‌شود و برای تحلیل به آزمایشگاه منتقل می‌گردد. این روش دقیق‌تر از روش دیگر است و معمولاً برای تشخیص دیابت استفاده می‌شود.
2. نمونه‌گیری از نوک انگشت (روش سریع)
در روش نمونه‌گیری از نوک انگشت، با استفاده از سوزن کوچکی، قطره‌ای خون از نوک انگشت گرفته و در دستگاهی مخصوص قرار داده می‌شود. این دستگاه سطح A1C را در عرض چند دقیقه محاسبه می‌کند و نتیجه آن را در اختیارتان قرار می‌دهد. برخلاف روش قبلی، برای تشخیص دیابت از این روش استفاده نمی‌شود. به طور معمول افراد دیابتی از این روش برای پایش روند قند خون استفاده می‌کنند تا بتوانند از طریق داده‌های آن برنامۀ مراقبتی خود را بهبود ببخشند. (منبع)
آزمایش هموگلوبین A1C چند وقت یک بار انجام می‌شود؟
بازۀ زمانی آزمایش A1C برای افراد مختلف، متفاوت است.
| وضعیت سلامت فرد | فاصلۀ زمانی پیشنهادی برای آزمایش | توضیحات تکمیلی |
|---|---|---|
| افراد مبتلا به دیابت کنترل‌شده | هر 6 ماه یکبار | در صورت پایداری سطح قند خون و عدم تغییر در درمان |
| افراد مبتلا به دیابت کنترل‌نشده | هر 3 ماه یکبار | برای ارزیابی اثربخشی درمان و مدیریت بهتر قند خون |
| افراد مبتلا به پیش دیابت | هر 6 تا 12 ماه | برای بررسی احتمال پیشرفت دیابت و یا بازگشت به وضعیت طبیعی |
| افراد سالم | هر 3 سال یکبار | در صورت داشتن عواملی مثل چاقی و یا سابقۀ خانوادگی، ممکن است فاصلۀ زمانی کمتری پیشنهاد شود. |
اگرچه آزمایش A1C معمولاً به مبتلایان به دیابت و پیش دیابت توصیه می‌شود، اما از آن جایی که قند خون بالا هر کسی را تهدید می‌کند، پیشنهاد ما این است افرادی هم که به دیابت مبتلا نیستند، هر چند وقت یکبار این آزمایش را انجام بدهند تا از سلامتی و وضعیت قند خون خود مطمئن شوند.
عدد نرمال A1C چند است؟
نتیجه آزمایش A1C به‌صورت درصدی گزارش می‌شود و عدد آن بیانگر میانگین قند خون شما طی دو تا سه ماه گذشته است. بر اساس عدد به‌دست‌آمده، وضعیت قند خون در یکی از سه دسته زیر قرار می‌گیرد:
| مقدار A1C | تفسیر |
|---|---|
| 5.7 درصد | محدودۀ نرمال |
| 5.7 تا 6.4 درصد | پیش دیابت |
| 6.5 درصد و بالاتر | دیابت نوع 2 |
در افراد سالم، مقدار A1C معمولاً زیر ۵.۷ درصد باقی می‌ماند. اما در افراد دیابتی، به دلیل آن‌که قند خون به طور مداوم بالا است، این عدد افزایش می‌یابد. برای بسیاری از افراد مبتلا به دیابت، هدف این است که A1C زیر ۷ درصد باقی بماند؛ البته این هدف ممکن است بسته به شرایط سنی، مدت ابتلا به دیابت، بیماری‌های زمینه‌ای و نظر پزشک متفاوت باشد.
بالا رفتن A1C اتفاق خطرناکی است و احتمال بروز عوارض شدید دیابت مانند نابینایی را بیشتر می‌کند. بنابراین هرگز به آزمایش A1C بی‌توجه نباشید و حتما نتایج را با پزشکتان در میان بگذارید. (منبع)
برای اطلاعات بیشتر در مورد A1C و یادگیری مدیریت دیابت، همین حالا می‌توانید در دوره‌های آموزشی دیابت 365 شرکت کنید.
آزمایش A1C و میانگین قند خون تخمینی (eAG) چه فرقی دارند؟
گاهی در کنار عدد A1C اصطلاحی به نام eAG یا همان میانگین قند خون تخمینی هم در جواب آزمایش دیده می‌شود. این عدد در واقع تفسیر A1C به زبان قابل‌فهم‌تری است؛ چون به‌جای درصد، با واحدهایی مثل mg/dL (مثل همان چیزی که در دستگاه‌های خانگی تست قند خون می‌بینیم) نمایش داده می‌شود.
در ادامه نتایج eAG و A1C را مقایسه کرده و نسبت هر کدام با دیگری را نشان داده‌ایم. با دانستن این رابطه، می‌توانید وضعیت قند خونتان را درک کرده و به شکل بهتری دیابت را مدیریت کنید. (منبع)
| A1C | eAG (mg/dL) |
|---|---|
| 6 درصد | 126 |
| 6.5 درصد | 140 |
| 7 درصد | 154 |
| 7.5 درصد | 169 |
| 8 درصد | 183 |
| 8.5 درصد | 197 |
| 9 درصد | 212 |
| 9.5 درصد | 226 |
| 10 درصد | 240 |
آیا هر کسی که A1C بالا داشته باشد، مبتلا به دیابت است؟
خیر، داشتن A1C بالای 6.5 درصد لزوماً به معنای ابتلا به دیابت نیست. در برخی شرایط، این عدد ممکن است به دلایلی غیر از دیابت بالا رفته باشد. از جمله:
- مصرف برخی داروها مانند کورتون‌ها یا استروئیدها
- بیماری‌های کوتاه‌مدت یا عفونت‌ها
- کم‌خونی (آنمی) و بعضی دیگر از اختلالات خونی
- خطا در جمع‌آوری، انتقال یا آنالیز نمونه خون
به همین دلیل، پزشکان تنها با یک آزمایش A1C تشخیص نمی‌دهند. آن‌ها معمولاً از چند آزمایش تکمیلی مانند تست قند خون ناشتا یا تکرار A1C استفاده می‌کنند تا مطمئن شوند. پس اگر A1C شما بالا بود، نگران نباشید. تفسیر دقیق آن بر عهده پزشک است و نیاز به بررسی‌های بیشتر دارد. (منبع)
A1C را جدی بگیرید!
اگر آزمایش A1C را جدی نگیرید و برای کنترل آن اقدام نکنید، ممکن است در بلندمدت با عوارض جدی و خطرناکی روبرو شوید. قند خون بالا به‌مرور زمان، باعث آسیب به رگ‌های خونی و اعصاب می‌شود و خطر بیماری‌های قلبی، سکته مغزی، نارسایی کلیه، کاهش بینایی یا حتی نابینایی، زخم‌های مقاوم در پا و قطع عضو را افزایش می‌دهد.
بی‌توجهی به A1C می‌تواند روی سلامت روان نیز تأثیر منفی بگذارد و منجر به افسردگی، اضطراب یا کاهش تمرکز شود.
اما خبر خوب این است که با پیگیری منظم هموگلوبین A1C، اصلاح سبک زندگی، تغذیه سالم، ورزش و مصرف دارو طبق نظر پزشک، می‌توان از این پیامدها پیشگیری کرد و کیفیت زندگی را به‌طور چشمگیری افزایش داد.
ما در دیابت 365، دوره‌های آموزشی‌ای فراهم کرده‌ایم که در آن، مجرب‌ترین پزشکان این حوزه به شما کمک می‌کنند تا قند خون خود را به بهترین شکل مدیریت کنید. دیابت به هیچ‌وجه به معنای محدودیت نیست. فقط لازم است بدانید که چه‌طور باید دیابت را مدیریت کرده و به سبب آن از بروز عوارض جدی جلوگیری کنید. ما در دوره‌های آموزشی دیابت 365 همین کار را کرده‌ایم؛ راهنمایی جامع و معتبر که همه‌چیز را دربارۀ دیابت به شما آموزش می‌دهد.
منابع
سوالات متداول
هموگلوبین A1C چه تفاوتی با قند خون ناشتا داره؟
قند خون ناشتا فقط وضعیت همان لحظه را نشان می‌دهد، اما A1C میانگین قند خون را در سه ماه گذشته اندازه‌گیری می‌کند و برای تشخیص یا پایش دیابت دقیق‌تر است.
عدد نرمال A1C برای افراد سالم و دیابتی چقدره؟
برای افراد سالم: زیر ۵.۷ درصد.
پیش دیابت: بین ۵.۷ تا ۶.۴ درصد.
دیابت: ۶.۵ درصد و بالاتر.
برای بیشتر بیماران دیابتی، هدف پزشک پایین نگه داشتن A1C زیر ۷ درصد است.
آیا برای آزمایش A1C باید ناشتا باشیم؟
خیر. آزمایش A1C در هر زمانی از روز قابل انجام است و نیاز به ناشتایی ندارد.
چند وقت یکبار باید A1C را اندازه گرفت؟
بسته به وضعیت:
- دیابت کنترل‌شده: هر ۶ ماه
- دیابت کنترل‌نشده: هر ۳ ماه
- پیش دیابت: هر ۶ تا ۱۲ ماه
- افراد سالم با ریسک بالا: هر ۳ سال یکبار
آیا A1C بالا همیشه به معنی دیابته؟
نه الزاماً. عواملی مانند مصرف داروهای خاص، کم‌خونی یا خطای آزمایشگاهی می‌توانند باعث افزایش موقت A1C شوند. تفسیر نهایی بر عهده پزشک است.
eAG چیه و چه ارتباطی با A1C داره؟
eAG یا میانگین قند خون تخمینی، ترجمه عدد A1C به زبان ملموس (mg/dL) است. مثلاً A1C برابر ۷ درصد تقریباً معادل ۱۵۴ mg/dL قند خون میانگین است.
آیا با کاهش وزن و تغذیه سالم می‌شه A1C رو کاهش داد؟
بله. تغییر در سبک زندگی، رژیم غذایی مناسب، ورزش منظم و مصرف منظم داروها می‌تواند به کاهش A1C کمک کند.
A1C برای کدام بیماران حیاتی‌تره؟
بیشترین اهمیت را برای بیماران دیابتی، افراد در معرض پیش دیابت، زنان باردار با سابقه دیابت، و افرادی با سابقه خانوادگی دیابت دارد.
