چگونه از زخم پای دیابتی جلوگیری کنیم؟
- نویسنده: سپهراد فرزامی – نویسنده تخصصی حوزه سلامت
- تایید علمی: دکتر سعید کلباسی- فوق تخصص غدد و متابولیسم
- بازبینی نهایی: شهلا صفائی- استراتژیست محتوا و ناظر نهایی
دیابت یکی از بیماری‌های مزمن و پرچالشی است که اگر به‌درستی کنترل نشود، می‌تواند عوارض جدی و بعضاً جبران‌ناپذیری به همراه داشته باشد. یکی از شایع‌ترین و خطرناک‌ترین این عوارض، زخم پای دیابتی است؛ زخم‌هایی به‌ظاهر ساده که در صورت بی‌توجهی، ممکن است منجر به عفونت شدید و یا حتی قطع عضو شوند. افراد دیابتی به دلیل کاهش حس پا (ناشی از آسیب عصبی و یا نوروپاتی دیابتی) و ضعف در گردش خون، بیشتر در معرض این زخم‌ها قرار دارند. زخم پای دیابتی، معمولاً در ناحیۀ پا اتفاق می‌افتد. این زخم‌ها ممکن است از یک تاول کوچک (در صورت بی‌توجهی و سهل‌انگاری) تبدیل به زخمی باز و عمیق شوند.
اما آیا زخم پای دیابتی اجتناب‌ناپذیر است؟ آیا راهی برای جلوگیری از آن نیست؟ خوشبختانه، با رعایت برخی نکات ساده و پیروی از توصیه‌های پزشکی، می‌توان از بروز زخم پا جلوگیری کرد و یا در صورت ایجاد، آن را در مراحل اولیه شناسایی و درمان نمود.
در این مقاله، به روش‌های مؤثر برای پیشگیری از زخم پای دیابتی پرداخته و توضیح داده‌ایم که چگونه می‌توان با مراقبت‌های روزانه، از بروز مشکلات جدی جلوگیری کرد.
این مقاله صرفاً با هدف آگاهی شما منتشر شده است. توصیه می‌شود برای هرگونه مشاوره پزشکی، تشخیص یا درمان، با یک متخصص مشورت کنید.
زخم پای دیابتی چیست و چرا خطرناک است؟
زخم پای دیابتی نوعی زخم باز یا جراحت است که به طور معمول در ناحیۀ کف پا بروز پیدا می‌کند. زخم دیابتی نیاز شدید به درمان و مراقبت دارد. در صورت سهل‌انگاری، حتی یک تاول کوچک نیز می‌تواند در عرض چند روز، به یک زخم عمیق و باز تبدیل شود. بسیاری از افراد مبتلا به دیابت با یکی دیگر از عوارض دیابت یعنی آسیب عصبی محیطی و یا نوروپاتی دیابتی مواجه هستند. نوروپاتی دیابتی حس درد را در پا کاهش می‌دهد و یا از بین می‌برد؛ بنابراین ممکن است که فرد مبتلا به دیابت متوجه خراش، بریدگی یا تاول در پاهای خود نشود. همین موضوع خطر پیشرفت سریع زخم را افزایش می‌دهد.
از سوی دیگر، دیابت اغلب با کاهش جریان خون در پا و ساق‌ها، که به آن بیماری شریانی اندام تحتانی (Lower Extremity Arterial Disease) گفته می‌شود، همراه است. این کاهش گردش خون می‌تواند روند ترمیم زخم را کُند کند، به‌گونه‌ای که بهبود کامل زخم ممکن است چند هفته تا چند ماه زمان ببرد.
از آن‌جایی که زخم دیابتی یک زخم باز است، احتمال عفونت آن بسیار بالاست. در صورتی که زخم عفونی شود، این عفونت می‌تواند از طریق جریان خون به استخوان پا برسد. در موارد شدید، عفونت استخوان می‌تواند خطر جدی برای سلامت فرد ایجاد کند و حتی باعث قطع عضو (آمپوتاسیون) بشود. (منبع)
طبق آمار به‌دست‌آمده، زخم پای دیابتی حدود ۱۵ درصد از افراد مبتلا به دیابت را درگیر می‌کند؛ که از این بابت می‌توان آن را یکی از شایع‌ترین عوارض دیابت تلقی کرد. از میان افرادی که دچار این نوع زخم می‌شوند، حدود ۶ درصد به دلیل عفونت یا سایر عوارض ناشی از زخم، نیاز به بستری شدن در بیمارستان پیدا می‌کنند.
دیابت اصلی‌ترین علت قطع عضو غیرتروماتیک در اندام‌های تحتانی به شمار می‌رود. به‌طور میانگین، بین ۱۴ تا ۲۴ درصد از افراد دیابتی که دچار زخم پای دیابتی می‌شوند، در نهایت مجبور به قطع عضو خواهند شد. با این حال، تحقیقات نشان داده‌اند که ایجاد زخم پای دیابتی قابل پیشگیری است. این یعنی با اقدامات ساده‌ای مانند مراقبت‌های روزانه از پاها، کنترل دقیق قند خون و مراجعه منظم به پزشک، می‌توان خطر بروز این عارضه را به شکل چشمگیری کاهش داد. (منبع)
علائم زخم پای دیابتی چیست؟
زخم پای دیابتی نشانه‌هایی دارد که در صورت مواجهه با آن‌ها، می‌بایست سریعاً با پزشک خود مشورت کرده و روند مراقبتی را آغاز کنید. بی‌توجهی به زخم دیابتی ممکن است بسیار گران تمام شود؛ چراکه این زخم‌ها هرلحظه پیشروی کرده و وضعیت سخت‌تری پیدا می‌کنند.
در ادامه به نشانه‌های زخم پای دیابتی اشاره کرده‌ایم:
- ناخن پای فرو رفته در گوشت
- تاول
- برجستگی‌های گوشتی با نقطه‌های تیره روی کف پا (زگیل کف‌پایی)
- قارچ پوستی
- زخم باز یا خونریزی
- تورم
- قرمزی یا التهاب
- گرمای غیرعادی در یک ناحیه خاص
- درد
- تغییر رنگ پوست
- بوی بد پا
- زخمی که بیش از ۱ تا ۲ هفته باقی مانده باشد
- زخمی که بیش از ۲ سانتی‌متر قطر دارد
- زخم‌هایی که بهبود پیدا نمی‌کنند
- زخم‌های عمیق، به حدی که استخوان از داخل آن پیداست. (منبع)
چگونه می‌توان از بروز زخم پای دیابتی پیشگیری کرد؟
مؤثرترین راه برای پیشگیری از زخم پای دیابتی، مدیریت صحیح بیماری دیابت است. این موضوع شامل رعایت رژیم غذایی سالم برای دیابت، فعالیت بدنی منظم، پایش مداوم قند خون و مصرف دقیق داروهای تجویز شده توسط پزشک می‌شود.
در کنار این موارد، مراقبت منظم و روزانه از پاها نقش بسیار مهمی در پیشگیری از بروز زخم‌های دیابتی ایفا می‌کند. در ادامه به برخی از مهم‌ترین توصیه‌های مراقبتی اشاره می‌کنیم:
1. بررسی روزانه پاها
هر روز پاهای خود را از نظر وجود تاول، بریدگی، ترک، زخم، قرمزی، تورم یا هرگونه تغییر ظاهری بررسی کنید. در صورت دشواری در مشاهده کف پا، می‌توانید از آینه یا کمک دیگران استفاده نمایید.
2. شست‌وشوی روزانه
پاهای خود را روزانه با آب ولرم (نه داغ) بشویید و سپس پاها را، به‌ویژه بین انگشتان، با یک حولۀ تمیز خشک نمایید. در ناحیه‌هایی از پا که مستعد پینه هستند، می‌توانید به طور ملایم از سنگ پا استفاده کنید.
3. استفاده از پودر خشک‌کننده و کرم مرطوب‌کننده
برای خشک نگه داشتن فضای بین انگشتان از پودر بچه استفاده کنید. همچنین، جهت نرمی پوست و جلوگیری از ایجاد ترک، از کرم‌های مرطوب‌کننده مخصوص، استفاده نمایید (از استعمال کرم بین انگشتان خودداری کنید).
4. از بین بردن پینه و زائده‌های پوستی را به متخصص بسپارید
از ابزارهایی مانند ناخن‌گیر، سوهان یا قیچی برای برداشتن پینه، میخچه یا زگیل استفاده نکنید. همچنین از مواد شیمیایی برای رفع زگیل یا ضایعات مشابه بهره نگیرید. انجام این کارها باید توسط پزشک یا متخصص پا (پودیاتریست) صورت گیرد.
5. کوتاه کردن صحیح ناخن‌ها
ناخن‌های پا را به‌صورت مستقیم کوتاه کرده و لبه‌های آن را با سوهان نرم کنید. در صورتی که انجام این کار برایتان دشوار است، از فردی دیگری کمک بگیرید.
6. از راه رفتن با پای برهنه خودداری کنید
از راه رفتن با پای برهنه، حتی در منزل نیز پرهیز کنید تا از ایجاد آسیب‌های احتمالی جلوگیری شود.
7. استفاده از جوراب‌های مناسب
از جوراب‌های تمیز، خشک و از جنس پنبه یا الیاف آکریلیک استفاده کنید. جوراب‌های کشی محکم یا با درزهای آزاردهنده، مواردی هستند که می‌توانند احتمال بروز زخم پای دیابتی را افزایش دهند؛ چراکه این جوراب‌ها گردش خون را کاهش داده و پوست را تحریک می‌کنند.
8. انتخاب کفش مناسب
کفش‌هایی انتخاب کنید که از پاشنه، قوس و پنجه پا به خوبی محافظت کرده و فضای کافی را برای انگشتان فراهم آورند. از کفش‌های تنگ، پاشنه‌بلند یا نوک‌باریک استفاده نکنید. در صورت تفاوت اندازه پاها، کفش را بر اساس پای بزرگ‌تر انتخاب نمایید.
9. پرهیز از مصرف دخانیات
سیگار کشیدن موجب اختلال در گردش خون و کاهش اکسیژن‌رسانی به بافت‌ها می‌شود؛ امری که روند ترمیم زخم‌ها را کُند و وضععیت آن‌ها را وخیم‌تر می‌سازد.
10. مراجعه منظم به پزشک
به‌صورت منظم و حداقل یک‌بار در سال، به پزشک یا متخصص پا مراجعه کنید تا علائم احتمالی آسیب‌های عصبی، اختلال در گردش خون و یا مشکلات دیگر به‌موقع تشخیص داده شوند.
قبل از رسیدن به مرحلۀ درمان، پیشگیری کنید!
در مورد زخم پای دیابتی، این جمله بیش از هر زمان دیگری معنا پیدا می‌کند: «پیشگیری بهتر از درمان است».
بسیاری از موارد زخم پا در بیماران دیابتی، با کمی دقت و توجه قابل پیشگیری هستند. همان‌طور که در بخش‌های قبلی اشاره شد، رعایت چند نکتۀ ساده می‌تواند تأثیر بسزایی در حفظ سلامت پاها و جلوگیری از بروز زخم و عفونت داشته باشد.
پیشگیری از زخم پای دیابتی، تنها به مراقبت مستقیم از پاها محدود نمی‌شود، بلکه به سبک زندگی کلی فرد نیز وابسته است. بیماران دیابتی با اتخاذ شیوه‌ای سالم در زندگی می‌توانند احتمال بروز زخم و عفونت‌های مرتبط با آن را به شکل چشمگیری کاهش دهند.
ما در دیابت 365، یک زندگی سالم مبتنی بر دیابت را ترسیم کرده و آموزش داده‌ایم. دوره‌های آموزشی دیابت 365 توسط باتجربه‌ترین پزشکان متخصص تدریس شده و شما را در یافتن یک سبک زندگی سالم اما آسان، و به تبع آن، مدیریت دیابت یاری می‌کنند.
