دیابت نوع 1 و 2 چه تفاوتی دارند؟
- نویسنده: سپهراد فرزامی – نویسنده تخصصی حوزه سلامت
- تایید علمی: دکتر سعید کلباسی - فوق تخصص غدد و متابولیسم
- بازبینی نهایی: شهلا صفائی- استراتژیست محتوا و ناظر نهایی
دیابت یکی از مهم‌ترین اختلالات متابولیک در انسان است که به دلیل تأثیرات گسترده‌ای که بر سلامت فردی و عمومی دارد، مورد توجه نظام‌های سلامت در سراسر جهان قرار گرفته است. این بیماری، ناشی از اختلال در تولید یا عملکرد انسولین بوده و منجر به افزایش قند خون و در نهایت، موجب بروز عوارض جدی در اندام‌های حیاتی می‌شود. شناخت دقیق انواع دیابت و تفاوت‌های موجود میان آن‌ها، نقش تعیین‌کننده‌ای در پیشگیری، تشخیص به‌موقع و مدیریت مؤثر این بیماری ایفا می‌کند.
دیابت نوع ۱ و نوع ۲، به‌عنوان شایع‌ترین گونه‌های این بیماری، از نظر منشأ، الگوی بروز، نحوه کنترل و پاسخ به درمان، تفاوت‌های چشمگیری دارند. در کنار این دو، دیابت بارداری و برخی انواع کمتر شناخته‌شده نیز وجود دارند که هریک نیازمند بررسی تخصصی و رویکردهای درمانی خاص خود هستند.
ما در این مقاله با هدف ارائه تصویری روشن و مستند از انواع دیابت، تفاوت‌های کلیدی میان دیابت نوع ۱ و ۲ را مورد بررسی قرار داده و علائم آن‌ها را با یکدیگر مقایسه کرده‌ایم. همچنین مواردی که ممکن است به دیابت منجر بشود را ذکر کرده و راه‌های پیشگیری از آن را توضیح داده‌ایم.
این مقاله صرفاً با هدف آگاهی شما منتشر شده است. توصیه می‌شود برای هرگونه مشاوره پزشکی، تشخیص یا درمان، با یک متخصص مشورت کنید.
دیابت چیست؟
دیابت به وضعیتی گفته می‌شود که در آن پانکراس یا به طور کلی انسولین تولید نمی‌کند و یا بدن‌تان نسبت به انسولین تولیدشده توسط پانکراس، واکنش درستی نشان نمی‌دهد؛ عواملی که در نهایت منجر به بالارفتن میزان قند (گلوکز) در خون شده و بیماری دیابت را رقم می‌زنند.
گلوکز (قند) عمدتاً از کربوهیدرات‌های موجود در غذا و نوشیدنی‌ها تأمین می‌شود و منبع اصلی تأمین انرژی بدن است. خون گلوکز را به سلول‌های بدن منتقل می‌کند تا به‌عنوان سوخت استفاده شود؛ اما برای آن‌که گلوکز بتواند از جریان خون وارد سلول‌ها شود، به کمک نیاز دارد؛ این کمک، هورمونی به نام انسولین است که نقش «کلید» را ایفا می‌کند. اگر پانکراس انسولین کافی تولید نکند یا بدن در استفاده از آن دچار مشکل باشد، گلوکز در جریان خون تجمع پیدا می‌کند و منجر به افزایش قند خون (هایپرگلیسمی) می‌شود. (منبع)
در طول زمان، بالا بودن مداوم سطح گلوکز خون می‌تواند باعث بروز مشکلات جدی سلامت مانند بیماری قلبی، آسیب عصبی و اختلالات بینایی شود.
دیابت یک بیماری شایع محسوب می‌شود. در ایالات متحده، حدود ۳۷.۳ میلیون نفر به دیابت مبتلا هستند که معادل تقریباً ۱۱ درصد از جمعیت این کشور را شامل می‌شوند. در سطح جهانی، حدود ۵۳۷ میلیون بزرگسال با دیابت زندگی می‌کنند. بر اساس پیش‌بینی کارشناسان، این رقم تا سال ۲۰۳۰ به ۶۴۳ میلیون نفر و تا سال ۲۰۴۵ به ۷۸۳ میلیون نفر خواهد رسید. این آمار روند نگران‌کننده‌ای را در شیوع دیابت نشان می‌دهد و ضرورت اقدامات پیشگیرانه، آموزش همگانی و ارتقاء سبک زندگی سالم را دوچندان می‌کند.
به طور کلی می‌توان این‌طور بیان کرد که دیابت ممکن است هر فردی را در هر سنی درگیر کند. دیابت بیماری‌ای است که متاسفانه تا آخر عمر با افراد مبتلا به آن همراه است، اما خوشبختانه می‌توان آن را به وسیلۀ دارو و یا اصلاح سبک زندگی مدیریت کرد. (منبع)
انواع دیابت چیست؟
بر خلاف تصور عموم، دیابت تنها به نوع 1 و 2 تقسیم نمی‌شود، بلکه دیابت‌هایی از انواع دیگر نیز هستند که افراد مختلفی را به نسبت شرایط جسمانی، سن و… تهدید می‌کنند. با این حال، در میان انواع دیابت، دیابت نوع 2 در مرحله اول و پس از آن دیابت نوع 1 بیشترین میزان همه‌گیری را دارند.
در ادامه به انواع دیابت اشاره می‌کنیم.
1. دیابت نوع 1
سیستم ایمنی بدن وظیفه دارد از بدن در برابر عوامل خارجی مانند ویروس‌ها و باکتری‌های مضر دفاع کند اما در برخی موارد، این سیستم دچار اشتباه می‌شود. در دیابت نوع ۱، سیستم ایمنی به‌اشتباه سلول‌های سالم بدن را بیگانه تشخیص می‌دهد و به آن‌ها حمله می‌کند.
در این نوع دیابت، سیستم ایمنی سلول‌های بتای تولیدکنندۀ انسولین در پانکراس را هدف قرار داده و آن‌ها را تخریب می‌نماید و در نتیجه، این فرآیند منجر به توقف یا کاهش شدید تولید انسولین می‌شود؛ هورمونی که برای تنظیم سطح قند خون حیاتی است. (منبع)
حدود ۱۰ درصد از مبتلایان به دیابت، دچار دیابت نوع ۱ هستند. این نوع معمولاً در کودکان و نوجوانان تشخیص داده می‌شود، اما ممکن است در هر سنی بروز کند. (منبع)
برخلاف دیابت نوع ۲، رژیم غذایی و سبک زندگی به‌طور مستقیم در ایجاد دیابت نوع ۱ نقش ندارند.
محققان هنوز به طور کامل سازوکار این واکنش خودایمنی را درک نکرده‌اند، اما نظریه‌هایی وجود دارد که آن را به عوامل ژنتیکی و محیطی، از جمله تماس مزمن با برخی ویروس‌ها، مرتبط می‌دانند. پژوهش‌ها در زمینه بیماری‌های خودایمنی، از جمله دیابت نوع ۱، همچنان ادامه دارد. (منبع)
2. دیابت نوع 2
افراد مبتلا به دیابت نوع ۲ دچار «مقاومت به انسولین» هستند. در این نوع از دیابت، بدن به میزان کافی انسولین تولید نمی‌کند و یا سلول‌های بدن در فرایند جذب گلوکز، نسبت به انسولین واکنش طبیعی ندارند و به آن مقاومت نشان می‌دهند. (منبع)
زمانی که دیابت نوع ۲ شکل می‌گیرد، پانکراس تلاش می‌کند با تولید بیشتر انسولین این ناتوانی را جبران کند. اما چون سلول‌های بدن پاسخ مناسبی به انسولین نمی‌دهند، گلوکز در جریان خون تجمع پیدا می‌کند و سطح قند خون به‌تدریج افزایش می‌یابد. این روند، در صورت عدم کنترل، می‌تواند منجر به بروز عوارض مزمن و گسترده‌ای در بدن شود. (منبع)
پژوهشگران هنوز به‌طور قطعی نمی‌دانند چرا برخی افراد دچار مقاومت به انسولین می‌شوند. با این حال، به نظر می‌رسد برخی عوامل همچون سبک زندگی، در بروز این وضعیت نقش دارد؛ از جمله کم‌تحرکی و داشتن وزن بالاتر از محدوده توصیه‌شده بر اساس سن و قد. علاوه بر این، عوامل ژنتیکی و محیطی نیز ممکن است در ابتلا به دیابت نوع ۲ مؤثر باشند. (منبع)
دیابت نوع ۲ رایج‌ترین نوع دیابت است. این نوع عمدتاً در بزرگسالان دیده می‌شود، اما ممکن است کودکان نیز به آن مبتلا شوند.
3. دیابت بارداری
این نوع دیابت در برخی از افراد که در دوران بارداری هستند ایجاد شده و معمولاً پس از پایان بارداری، برطرف می‌شود. اگرچه افرادی که به دیابت بارداری مبتلا شده‌اند، در آینده در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به دیابت نوع ۲ قرار دارند. (منبع)
4. پیش دیابت
پیش دیابت در اصل یک مرحله قبل از وقوع دیابت است. در وضعیت پیش دیابت سطح قند خون بالاتر از حد طبیعی است اما هنوز به مرحله‌ای نرسیده است که بتوان دیابت نوع ۲ را تشخیص داد.
درباره پیش دیابت بیشتر بدانید.
به جز موارد بالا، دیابت‌های دیگری همچون دیابت LADA، دیابت 3c، دیابت بلوغ زودرس در نوجوانان، دیابت نوزادی و… نیز وجود دارد که همه این‌ها را در مقاله «انواع دیابت چیست؟» به طور کامل توضیح داده‌ایم.
چه عواملی منجر به دیابت نوع 1 و 2 می‌شود؟
همان‌طور که توضیح دادیم، دیابت نوع 1 و 2 از لحاظ ماهوی کاملا متفاوت هستند؛ بنابراین بدیهی است اگر بگوییم عواملی که منجر به بروز آن‌ها می‌شوند نیز متفاوت‌اند.
عوامل موجب بروز دیابت نوع 1
- سابقه خانوادگی: داشتن والدین، خواهر یا برادری که به دیابت نوع ۱ مبتلاست، خطر ابتلا به این بیماری را افزایش می‌دهد.
- سن: دیابت نوع ۱ ممکن است در هر سنی بروز کند، اما اغلب در دوران کودکی یا نوجوانی آغاز می‌شود.
عوامل موجب بروز دیابت نوع 2
- پیش‌دیابت: داشتن قند خون بالاتر از حد طبیعی، اما نه در حدی که در دیابت نوع 2 شاهد هستیم. (پیش دیابت چیست؟)
- اضافه‌وزن یا چاقی: چربی انباشته‌شده در ناحیه شکم.
- کم‌تحرکی یا سبک زندگی بی‌تحرک: نبود فعالیت بدنی منظم.
- افزایش سن: خطر ابتلا بعد از ۴۵ سالگی بیشتر می‌شود.
- سابقه دیابت بارداری: زنانی که در دوران بارداری دچار دیابت شده‌اند، در معرض خطر بالاتری برای ابتلا به دیابت نوع ۲ هستند.
- زایمان نوزاد با وزن بالا: تولد نوزادی با وزن بیش از ۴ کیلوگرم ممکن است نشانگر زمینه ابتلا به دیابت باشد.
- سابقه خانوادگی دیابت نوع ۲: ابتلای والدین، خواهر یا برادر به دیابت نوع ۲، خطر را افزایش می‌دهد.
- سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS): این اختلال هورمونی با افزایش مقاومت به انسولین مرتبط است. (منبع)
علائم دیابت نوع 1 و 2 چیست؟
اگرچه دیابت نوع 2 و 1 عوامل متفاوتی دارند، اما علائم‌شان تا حد زیادی یکسان است. تنها تفاوتی که در این زمینه وجود دارد، نحوه بروز آن‌ها است. در هر صورت، چه دیابت نوع 1 و چه دیابت نوع 2 کنترل نشوند، ممکن است علائم زیر را به همراه داشته باشند:
- تکرر ادرار
- احساس تشنگی شدید
- گرسنگی مفرط
- خستگی و بی‌حالی مداوم
- تاری دید
- زخم‌هایی که به‌درستی و به‌موقع بهبود نمی‌یابند
- خشکی شدید پوست
- ابتلا به عفونت‌های مکرر یا شدیدتر از حالت معمول
جدا از علائم فیزیکی، افراد مبتلا به دیابت نوع ۱ یا نوع ۲ ممکن است دچار تحریک‌پذیری، نوسانات خلقی و کاهش وزن ناخواسته نیز شوند. (دیابت چه تاثیری بر سلامت روان دارد؟)
نکته: دیابت نوع ۲ معمولاً به‌آرامی و در طول سال‌ها توسعه می‌یابد. بسیاری از افراد مبتلا به این نوع دیابت در مراحل اولیه هیچ‌گونه علامت مشخصی ندارند و حتی ممکن است تا زمان بروز عوارض جدی، از وجود بیماری خود بی‌اطلاع باشند. در مقابل اما دیابت نوع ۱ معمولاً با سرعت بیشتری ظاهر می‌شود و علائم آن در عرض چند هفته به‌وضوح بروز می‌کنند. (منبع)
تشخیص زودهنگام علائم و پیگیری پزشکی می‌تواند نقش مهمی در کنترل دیابت و پیشگیری از عوارض آن ایفا کند.
چگونه می‌توان دیابت نوع 1 و نوع 2 را درمان کرد؟
در حال حاضر، درمانی برای دیابت نوع 1 و نوع 2 وجود ندارد و تنها اقداماتی که می‌توان انجام داد، مراقبت و مدیریت قند خون است.
در ادامه به روش‌های مراقبت هر یک از انواع دیابت می‌پردازیم.
درمان و مراقبت دیابت نوع 1
همان‌طور که گفتیم، در دیابت نوع 1 بدن به‌طور کامل از تولید انسولین ناتوان است؛ بنابراین، فرد باید به‌طور منظم انسولین دریافت کند و سطح قند خون خود را به‌صورت مداوم بررسی کند.
روش‌های رایج دریافت انسولین شامل موارد زیر است:
- تزریق انسولین: معمولاً چند بار در روز و از طریق پوست شکم، بازو یا باسن انجام می‌شود.
- پمپ انسولین: دستگاهی است که از طریق یک لوله نازک، به‌طور مداوم مقدار مشخصی از انسولین را به بدن وارد می‌کند و به کنترل دقیق‌تر قند خون کمک می‌نماید.
پایش مداوم قند خون بخشی حیاتی از مدیریت دیابت نوع ۱ است چراکه نوسانات قند خون ممکن است سریع و ناگهانی اتفاق بیفتد. استفاده از سنسور پایش قند خون (CGM) یا تست‌های مکرر با دستگاه‌های اندازه‌گیری خانگی، به فرد کمک می‌کند تا از افت یا افزایش شدید قند خون جلوگیری کند.
(سنسور پایش قند خون یا سی جی ام چیست؟)
هدف اصلی این اقدامات در دیابت نوع ۱، حفظ قند خون در محدوده هدف و پیشگیری از عوارض بلندمدت است. این فرآیند نیازمند آموزش مداوم، حمایت نزدیکان و سبک زندگی منظم است.
درمان و مراقبت دیابت نوع 2
دیابت نوع ۲ قابل مدیریت و در برخی موارد حتی قابل پیشگیری است. در مراحل اولیه، اصلاح سبک زندگی از جمله رژیم غذایی سالم و فعالیت بدنی منظم می‌تواند برای کنترل بیماری کافی باشد. با این حال، برخی افراد برای دستیابی به سطح قند خون مطلوب به حمایت‌های بیشتری نیاز دارند.
(بهترین غذاها برای دیابت چیست؟)
(بهترین ورزش‌ها برای دیابت پیست؟)
اگر تغییرات سبک زندگی به‌تنهایی مؤثر نباشد، پزشک ممکن است داروهایی مثل متفورمین تجویز کند که به بهبود عملکرد انسولین در بدن کمک می‌کنند. این داروها ممکن است به شکل خوراکی یا تزریقی باشند و بسته به وضعیت فرد، ترکیب آن‌ها متفاوت است.
پایش سطح قند خون نیز بخش مهمی از مدیریت دیابت نوع ۲ است. این کار تنها راهی است که به فرد امکان می‌دهد بفهمد آیا سطح قند خون او در محدوده هدف قرار دارد یا خیر. دفعات و زمان انجام این آزمایش‌ها بسته به شدت بیماری، نوع درمان و تشخیص پزشک متفاوت است.
(نقش دستگاه‌های تست قند خون در جلوگیری از عوارض دیابت)
در صورتی که سطح قند خون همچنان بالا باقی بماند، ممکن است پزشک تزریق انسولین را توصیه کند. اگرچه بیشتر افراد مبتلا به دیابت نوع ۲ در ابتدا به انسولین نیاز ندارند، اما در برخی مراحل پیشرفته یا در شرایط خاص، استفاده از انسولین می‌تواند ضروری باشد. (منبع)
هدف اصلی درمان در دیابت نوع ۲، جلوگیری از عوارض بلندمدت، حفظ کیفیت زندگی و دستیابی به کنترل پایدار قند خون است.
مقایسه کامل دیابت نوع 1 و دیابت نوع 2
تا به اینجای کار به عوامل، علائم و درمان دیابت نوع 1 و نوع 2 پرداخته‌ایم. برای مقایسه این دیابت با یکدیگر و شناخت بهتر تفاوت‌هایشان، جدول زیر می‌تواند به شما کمک کند. (منبع)
| موضوع | دیابت نوع 1 | دیابت نوع 2 |
|---|---|---|
| علت | سیستم ایمنی بدن به سلول‌های تولیدکننده انسولین در پانکراس حمله می‌کند و آن‌ها را از بین می‌برد؛ در نتیجه انسولین تولید نمی‌شود. | بدن انسولین کافی تولید نمی‌کند و یا انسولین تولیدشده به‌درستی عمل نمی‌کند (مقاومت به انسولین). |
| عوامل | علت دقیق مشخص نیست، اما سابقه خانوادگی و برخی ژن‌ها ممکن است خطر ابتلا را افزایش دهند. | سن بالا، سابقه خانوادگی، قومیت، چاقی یا اضافه‌وزن، و افزایش چربی دور شکم از عوامل مؤثر هستند. |
| علائم | علائم معمولاً به‌سرعت و طی چند هفته ظاهر می‌شوند. | علائم به‌تدریج و طی ماه‌ها یا سال‌ها بروز می‌کنند؛ گاهی ممکن است فرد هیچ علامتی نداشته باشد. |
| مدیریت و کنترل | تنها با تزریق انسولین قابل کنترل است. نیاز به تنظیم دوز انسولین بر اساس مقدار مصرف کربوهیدرات. فعالیت بدنی، تغذیه سالم و چکاپ‌های منظم نیز ضروری‌اند. | گاهی بدون دارو و فقط با تغییر سبک زندگی قابل کنترل است. ورزش، تغذیه مناسب و پیگیری‌های منظم پزشکی در مدیریت آن نقش کلیدی دارند. در صورت نیاز، دارو یا انسولین تجویز می‌شود. |
| درمان و پیشگیری | در حال حاضر درمان قطعی ندارد، اما تحقیقات در جریان است. | درمان قطعی ندارد، اما شواهدی وجود دارد که در بسیاری از موارد قابل پیشگیری است و می‌توان آن را بهبود بخشید. |
همه‌چیز را دربارۀ دیابت یاد بگیرید!
شناخت دقیق تفاوت‌های میان دیابت نوع ۱ و نوع ۲، گام مهمی در درک بهتر این بیماری و نحوه برخورد مناسب با آن است. اگرچه هر دو نوع با افزایش سطح قند خون همراه‌اند، اما علل زمینه‌ای، نحوه بروز، شیوه‌های درمان و چشم‌انداز مدیریت آن‌ها تفاوت‌های بنیادینی دارند.
با توجه به روند فزاینده شیوع دیابت در جهان، آگاهی‌رسانی عمومی، آموزش پیشگیرانه و غربالگری‌های منظم می‌توانند نقش مؤثری در کاهش بار بیماری داشته باشند.
ما در دیابت 365 دوره‌های آموزشی‌ای را فراهم کردیم که در آن مختصصین مطرح کشور دربارۀ دیابت و تمامی ابعاد آن صحبت می‌کنند و چگونگی مدیریت و کنترل قند خون را به شما آموزش می‌دهند. این دوره‌ها از آن جهت بسیار مهم و ارزشمند است که آگاهی شما را دربارۀ دیابت بالا برده و به این سبب، فرآیند مدیریت این بیماری را تسهیل می‌کند.
شما می‌توانید همین حالا این دوره‌ها را دریافت کنید.
