- نویسنده: سپهراد فرزامی – نویسنده تخصصی حوزه سلامت
- بازبینی نهایی: شهلا صفائی- استراتژیست محتوا و ناظر نهایی
دیابت تنها یک بیماری جسمی نیست؛ بلکه تجربهای دائمی و گاه فرساینده است که ذهن و روان فرد را نیز درگیر میکند. اضطراب از نوسانات قند خون، نگرانی از عوارض بلندمدت و خستگی از مدیریت مداوم بیماری، همه میتوانند زمینهساز بروز مشکلات روانی مانند افسردگی، اضطراب، بیانگیزگی و احساس فرسودگی باشند؛ عواملی که از مهمترین مصادیق عوارض روانی دیابت به شمار میآیند.
با این حال، خبر خوب آن است که بسیاری از این عوارض روانی دیابت، قابل پیشگیری هستند. با شناخت دقیق چالشهای روانی مرتبط با دیابت و بهکارگیری راهکارهای علمی و عملی، میتوان از بروز اختلالات روانی جلوگیری کرد و کیفیت زندگی را به شکل قابل توجهی بهبود بخشید. (دیابت چه تاثیراتی بر سلامت روان دارد؟)
در این مقاله، به بررسی مهمترین راهکارهایی میپردازیم که به شما کمک میکنند در کنار مدیریت جسمی دیابت، از سلامت روحی خود محافظت کرده و از عوارض روانی دیابت جلوگیری کنید.

این مقاله صرفاً با هدف آگاهی شما منتشر شده است. توصیه میشود برای هرگونه مشاوره پزشکی، تشخیص یا درمان، با یک متخصص مشورت کنید.
چگونه از تأثیرات دیابت بر سلامتی روان جلوگیری کنیم؟
مدیریت دیابت میتواند بهتنهایی منبعی از اضطراب و فشار روانی باشد. شما میتوانید با استفاده از چند تکنیک ساده، آرامش ذهن خود را حفظ کرده و از بروز عوارض روانی دیابت جلوگیری کنید.
1. از افکار اغراقآمیز دوری کنید
جملاتی مانند «هیچوقت نمیتوانم قند خونم را کنترل کنم» نمونهای از افکار اغراقآمیز است که جامعۀ رواندرمانگر آن را با عنوان «تفکر فاجعهساز» خطاب میکنند؛ این نوع تفکر معمولاً در لحظات پراسترس بروز پیدا میکند.
در چنین شرایطی بهویژه زمانی که آسیبپذیر هستید، ضروری است که پایههای باورهای فاجعهساز خود را زیر سؤال ببرید. به جای غرق شدن در این افکار، توجه خود را به لحظۀ حال معطوف کنید و با خود بگویید: «در این لحظه، در امانم. هیچ خطری سلامت من را تهدید نمیکند».
در لحظاتی که تحت فشار روانی قرار گرفتید، سعی کنید به خود مسلط شده و ذهنتان را به مفاهیم مثبت معطوف کنید. سپس چند بار نفس عمیق کشیده و به بدنتان اجازه دهید تا به آرامش برسد. (منبع)

2. به هر اندازه که میتوانید، تلاش کنید
زمانی که فهرست کارهای مرتبط با مدیریت دیابت برایتان طاقتفرسا به نظر میرسد، یکی از کارهای سادهای را که همین حالا میتوانید انجام دهید، انتخاب و اجرا کنید. بهعنوان مثال، از پشت میز کار خود بلند شده و چند دقیقه در اطراف ساختمان قدم بزنید. همچنین میتوانید در طول هفته، یک زمان مشخص برای ورزش ۳۰ دقیقهای در تقویم خود تعیین کنید.
ایجاد تغییرات کوچک اما مفید در برنامۀ روزانه، به شما احساس تسلط و کنترل بر شرایط میدهد. این اقدامات هرچند سادهاند، اما بهمرور زمان میتوانند مسیر بهبود مدیریت دیابت و کاهش فشار روانی را هموار کنند.

3. تنفس صحیح را تمرین کنید
بدن شما بهوضوح نشان میدهد که در حال تجربهی استرس هستید. تنفسهای سطحی و سریع، انقباض عضلات و افزایش ضربان قلب از نشانههای شایع این وضعیت هستند. در چنین لحظاتی، تنفس عمیق و منظم میتواند ضربان قلب را متعادل کرده و سیستم عصبی را آرام کند.
برای آرامسازی بدن، از روش تنفس شمارشی استفاده کنید:
- در ذهنتان شروع به شمارش اعداد کنید و تا عدد 4 نفس بکشید (دم)
- سپس تا عدد 7 نفستان را حبس نگه دارید
- هنگامی که به عدد 8 رسیدید، نفستان را به آرامی و بدون عجله بیرون دهید (باز دم)
این تمرین را هر صبح پس از بیدار شدن و شب پیش از خواب انجام دهید و آن را به بخشی ثابت از برنامۀ روزانۀ خود تبدیل کنید. تداوم در این تمرین، اثری عمیق بر کاهش تنش و پیشگیری از عوارض روانی دیابت خواهد داشت.
4. یک عبارت تأکیدی برای خود انتخاب کنید
در مواجهه با عوامل اضطرابزا یک عبارت معنادار و آرامبخش برای خود در ذهن انتخاب کرده و در آن لحظه با خود تکرار کنید تا راحتتر از آن لحظه پراسترس عبور کنید.
بسیاری از افراد مبتلا به دیابت از بررسی قند خون خود واهمه دارند؛ چراکه در صورت بالا بودن عدد، خود را سرزنش میکنند و آن را نشانۀ شکست در مدیریت بیماری میدانند. در این مواقع، بهتر است نتیجهی آزمایش را صرفاً بهعنوان اطلاعاتی ببینید که به شما در مدیریت بهتر دیابت کمک میکند؛ نه بهعنوان داوری دربارۀ ارزش یا تلاش شما.
با خود بگویید: «این فقط یک عدد است» و به همین سبب، تمرکز را از نتیجۀ عددی، به تلاشهایی که برای مراقبت از خود انجام دادهاید معطوف کنید؛ چرا که تنها چیزی که واقعاً در کنترل شماست، همین تلاشها است.
5. به فضای ذهنی امن خود پناه ببرید
هنگامی که احساس میکنید میزان اضطرابتان در حال افزایش است، برای چند دقیقه چشمان خود را ببندید و مکانی آرام و دلپذیر را در ذهن خود تصور کنید. در این تصویرسازی ذهنی، سعی کنید تمام حواس خود را بهکار بگیرید.
برای مثال، اگر ساحلی را در ذهن مجسم میکنید، به صدای امواج، بوی رطوبت هوا، نسیم خنک روی صورت، و تماس دانههای شن با انگشتان خود توجه کنید.
این نوع تصویرسازی ذهنی، احساس آرامش و سکون را در بدن و ذهن فعال میکند و میتواند راهکاری مؤثر برای قطع جریان افکار مضطربکننده، بازگشت به حالت تعادل و ازبینبردن عوارض روانی دیابت باشد. (منبع)

6. تحرک داشته باشید
ورزش یکی از سریعترین و مؤثرترین روشها برای بهبود حال روحی و کاهش استرس است. حتی ۱۵ دقیقه فعالیت هوازی ملایم مانند پیادهروی یا دوچرخهسواری میتواند باعث ترشح هورمونهای شادیآور در مغز شود.
حرکات سادهتری مانند باز و بسته کردن پاها، کشش دستها به سمت بالا یا راه رفتن سه دقیقهای در هر نیمساعت نیز میتوانند به تنظیم سطح قند خون در طول روز کمک کنند و در عین حال، باعث شادابی جسم و ذهن شوند.
(بهترین ورزشها برای دیابت چیست؟)
تحرک منظم نهتنها بر سلامت فیزیکی اثرگذار است، بلکه یکی از مؤثرترین ابزارها برای مقابله با عوارض روانی دیابت و حفظ تمرکز در زندگی روزمره بیماران دیابتی به شمار میرود. (منبع)
7. قدردانی را تمرین کنید
پژوهشها نشان میدهند که تمرکز بر جنبههای مثبت زندگی میتواند به بهبود کلی سلامت روان کمک کند. یکی از روشهای مؤثر برای این کار، نوشتن روزانۀ نکات مثبت بر روی کاغذ است.
در این یادداشتها میتوانید به چیزهایی اشاره کنید که به شما احساس شادی و رضایت میدهند؛ مانند معاشرت با دوستان، گفتگو با کسی که برایتان عزیز است و یا حتی لحظاتی که با خیال راحت مشغول مطالعۀ کتاب موردعلاقهتان هستید؛ به طور کلی، هر چیزی که خوشحالتان میکند
تأمل آگاهانه بر این لحظات خوشایند، ذهن را از نگرانیها دور میکند و باعث میشود حس قدردانی و آرامش جای استرس و فشارهای روزمره را بگیرد. (منبع)

8. از انتخابهای خود پشیمان نباشید
اگر تصمیم گرفتهاید که گاهی از یک خوراکی شیرین لذت ببرید، به خود احساس گناه ندهید مهم این است که بدانید شما این تصمیم را برای حفظ کیفیت زندگی و لذتبردن از اوقات خود گرفتهاید.
(بهترین غذاها برای دیابت چیست؟)
در این مواقع، به خود یادآوری کنید که همچنان کنترل قند خونتان را در دست دارید. شما میتوانید با تنظیم دوز انسولین، تغییر در سایر وعدههای غذایی و یا افزایش فعالیت بدنی، تعادل لازم را برقرار کنید.
انعطافپذیری در مدیریت دیابت، نهتنها به سلامت جسمی کمک میکند، بلکه احساس توانمندی و آرامش روانی را نیز تقویت مینماید؛ مواردی که از بروز عوارض روانی دیابت به بهترین شکل جلوگیری میکنند. (منبع)
9. مدیتیشن را در برنامۀ خود قرار دهید
مدیتیشن را به بخشی از برنامهی روزانه خود تبدیل کنید. برای انجام مدیتیشن نیازی نیست ساعتها وقت بگذارید. تنها چند دقیقه تمرکز بر یک تصویر، صدا، فکر مشخص یا حتی تنفس، میتواند ذهن شما را از آشفتگی روزمره پاکسازی کند.
پژوهشها نشان میدهد که مدیتیشین در بلندمدت، میتواند بخشهایی از مغز را تقویت کند که در واکنش به موقعیتهای پراسترس، با آرامش بیشتری عمل کند.
سعی کنید روزانه دو بار و هر بار به مدت پنج دقیقه و یا هر زمان که احساس اضطراب یا تنش روانی دارید، مدیتیشن را انجام دهید.
مدیتیشن نیازی به زمان طولانی ندارد. حتی ۵ دقیقه تمرکز روی تنفس یا یک تصویر ذهنی، میتواند ذهنتان را پاکسازی کند. شما میتوانید برای این کار از اپلیکیشنهای مربوط به مدیتیشن استفاده کرده و این عادت را در برنامهی روزانه خود قرار دهید.
10. قبل از خواب دوش آب گرم بگیرید
مطالعات نشان داده است که دوش آب گرم 10 دقیقهای یک تا دو ساعت پیش از خواب، به افراد کمک میکند تا سریعتر به خواب بروند.
علاوه بر این، دوش آب گرم راهی مؤثر برای آرامسازی ذهن و جدا شدن از دغدغههای روزمره است. این کار میتواند به عنوان بخشی از روتین شبانه، کیفیت خواب را بهبود بخشد و با کاهش تنشهای ذهنی، آغازگر خوابی آرام و عمیق باشد.

نفش خانواده و اطرافیان در کاهش فشار روانی ناشی از دیابت
حمایت خانواده و اطرافیان نقشی کلیدی در پیشگیری از عوارض روانی دیابت ایفا میکند. حضور فعال اعضای خانواده میتواند به کاهش فشار روانی، تقویت حس امنیت و افزایش انگیزه برای پایبندی به درمان منجر شود. حمایت عاطفی، حتی در قالب شنیدن دغدغههای فرد دیابتی و همراهی در مسیر درمان، به فرد این پیام را منتقل میکند که در این مسیر تنها نیست.
اطرافیان باید از ارائهی توصیههای مستقیم یا سرزنشهای ناخواسته پرهیز کنند. جملاتی مانند «نباید فلان چیز را میخوردی» یا «اگر بیشتر مراقب بودی این اتفاق نمیافتاد»، اگرچه ممکن است از سر دلسوزی گفته شوند، اغلب موجب احساس گناه، شرم یا دوری فرد مبتلا از خانواده میشوند.
رفتارهایی مانند همراهی در پیادهروی، مشارکت در تهیهی وعدههای غذایی سالم، و تشویق به بیان احساسات، میتوانند تجربهی دیابت را از «وظیفهای فردی» به «مسئولیتی مشترک» تبدیل کنند.
سلامت روان بخشی از مدیریت دیابت است!
مدیریت دیابت فقط به اندازهگیری قند خون و مصرف دارو محدود نمیشود. برای موفقیت در مسیر درمان، توجه به سلامت روان به همان اندازه اهمیت دارد که مراقبت از بدن مهم است. نادیده گرفتن فشارهای روانی، میتواند به مرور انگیزه فرد را برای پیگیری درمان کاهش دهد و او را در معرض عوارض روانی دیابت همچون افسردگی، اضطراب یا فرسودگی ذهنی قرار دهد.
ما در دیابت 365، دورههایی را فراهم کردهایم که در آن تمامی فوتوفنهای مربوط به مدیریت دیابت را جمعآوری کرده و در اختیارتان قرار دادهایم. در این دورهها، مجربترین و نامدارترین متخصصان کشور به شما آموزش میدهند که دیابت را به شکلی موثر مدیریت کنید و عوارض جدی این بیماری را برای همیشه از بین ببرید.