عوارض دیابت چیست؟
- نویسنده: سپهراد فرزامی – نویسنده تخصصی حوزه سلامت
- تایید علمی: دکتر سعید کلباسی فوق تخصص غدد و متابولیسم
- بازبینی نهایی: شهلا صفائی- استراتژیست محتوا و ناظر نهایی
عوارض دیابت یکی از بزرگ‌ترین ترس‌های مبتلایان به دیابت است. دیابت اگر به‌درستی مدیریت نشود، می‌تواند پیامدهای جدی و گاه جبران‌ناپذیری برای سلامتی فرد به‌همراه داشته باشد. برخلاف تصور رایج، دیابت تنها به بالا رفتن قند خون محدود نمی‌شود؛ بلکه در صورت عدم مدیریت مناسب، به مرور زمان می‌تواند اعضای مختلف بدن را درگیر و عملکرد طبیعی آن‌ها را مختل کند. چشم، کلیه، پا، قلب و اعصاب، همه می‌توانند در معرض آسیب‌های جدی قرار بگیرند و در مواردی، زندگی فرد مبتلا به دیابت را تهدید نمایند.
شناخت عوارض دیابت مانند نابینایی دیابتی، مشکلات کلیوی، زخم پای دیابتی، حمله قلبی، نوروپاتی (آسیب‌های عصبی) و حتی شرایط حاد و خطرناکی مثل کتواسیدوز دیابتی، نه‌تنها برای افراد مبتلا به دیابت، بلکه برای خانواده‌ها، مراقبان و حتی عموم مردم ضروری است؛ چرا که آگاهی، مهم‌ترین گام در پیشگیری از بروز این عوارض است.
ما در این مقاله قصد داریم تا عوارض دیابت را به طور کامل و دقیق تشریح کنیم و هرگونه ابهامی را در مورد این عوارض برطرف نماییم.
این مقاله صرفاً با هدف آگاهی شما منتشر شده است. توصیه می‌شود برای هرگونه مشاوره پزشکی، تشخیص یا درمان، با یک متخصص مشورت کنید.
انواع عوارض دیابت چیست؟
به طور کلی می‌توان عوارض دیابت را به دو دسته تقسیم کرد:
- عوارض کوتاه‌مدت
- عوارض بلندمدت
هر کدام از این عوارض، می‌توانند به نوعی سلامتی و حتی در مواردی، حیات شما را تهدید کنند. شناخت این عوارض به شما کمک می‌کند تا در برابر بروز آن‌ها هشیارتر بوده و در فرایند درمان آن‌ها، زودتر اقدام کنید.
عوارض کوتاه مدت دیابت چیست؟
به طور کلی در موضوع عوارض کوتاه مدت دیابت می‌توان 3 مورد را خاطرنشان کرد:
- هایپرگلیسمی (افزایش شدید قند)
- هیپوگلیسمی (افت شدید قند)
- کتواسیدوز
در ادامه به عوارض کوتاه‌مدت دیابت می‌پردازیم.
هایپرگلیسمی چیست؟
هایپرگلیسمی یا افزایش قند خون زمانی رخ می‌دهد که مقدار زیادی گلوکز در خون وجود دارد. در صورت عدم درمان، ممکن است عوارضی جدی به دنبال داشته باشد، از جمله:
- آسیب به اعصاب (نوروپاتی)
- آسیب به عروق خونی، قلب، کلیه‌ها و چشم‌ها
- تشدید عوارض دیابت مثل رتینوپاتی یا نارسایی کلیه
- افزایش خطر سکته و حمله قلبی
- کتواسیدوز دیابتی
مدیریت به‌موقع قند خون با دارو، رژیم غذایی و سبک زندگی سالم برای جلوگیری از این عوارض حیاتی است. (منبع)
بیشتر بدانید: (هایپرگلیسمی چیست؟)
هیپوگلیسمی چیست؟
هیپوگلیسمی به وضعیتی گفته می‌شود که سطح قند (گلوکز) خون پایین‌تر از حد طبیعی است. این وضعیت اغلب در افرادی رخ می‌دهد که دارو یا انسولین استفاده می‌کنند.
در بیشتر افراد، اگر قند خون به زیر ۷۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر (mg/dL) برسد، باید آن را به‌عنوان هشدار هیپوگلیسمی در نظر گرفت. البته این عدد ممکن است برای هر فرد متفاوت باشد، پس بهتر است با پزشک خود مشورت کنید.
هیپوگلیسمی در صورت درمان نشدن می‌تواند عوارض جدی و حتی خطرناکی به همراه داشته باشه. به‌طور خلاصه، هیپوگلیسمی مزمن موجب بروز سرگیجه، ضعف، تعریق و لرزش، تاری دید و اختلال در تمرکز، بیهوشی یا تشنج (در موارد شدید)، آسیب مغزی دائمی و در مواردی، مرگ می‌شود. (منبع)
بیشتر بدانید: (هیپوگلیسمی چیست؟)
کتواسیدوز دیابتی چیست؟
کتواسیدوز دیابتی یکی از عوارض بسیار خطرناک دیابت است که در صورت عدم درمان می‌تواند زندگی فرد را تهدید کند. این وضعیت زمانی به‌وجود می‌آید که بدن نتواند به میزان کافی انسولین تولید کند.
وقتی انسولین کافی در بدن وجود نداشته باشد، بدن برای تأمین انرژی شروع به تجزیه چربی می‌کند. این فرآیند باعث تولید و تجمع مواد اسیدی به نام «کتون» در خون می‌شود. افزایش سطح کتون‌ها در خون می‌تواند به سرعت باعث بروز کتواسیدوز دیابتی شود.
علائم این وضعیت ممکن است شامل تهوع، استفراغ، درد شکمی، بوی خاص تنفس (مانند بوی میوه)، تنفس سریع و… باشد. اگر این علائم نادیده گرفته شوند و فرد به موقع درمان دریافت نکند، ممکن است به کما یا حتی مرگ منجر شود.
بیشتر بدانید: (کتواسیدوز دیابتی چیست و چه علائمی دارد؟)
بنابراین اگر دیابت دارید یا در معرض خطر آن هستید، بسیار مهم است که علائم هشداردهنده کتواسیدوز دیابتی را بشناسید و در صورت مشاهده آن‌ها، فوراً به مراکز درمانی مراجعه کنید. پیشگیری و درمان سریع می‌تواند جان شما را نجات دهد. (منبع)
بیشتر بدانید: (چگونه از کتواسیدوز دیابتی جلوگیری کنیم؟)
عوارض بلندمدت دیابت چیست؟
دیابت اگر مدیریت نشود و مراقبت‌های لازم مثل تغذیه صحیح، ورزش، مصرف دارو و… صورت نگیرد، می‌تواند به اجزای مختلفی در بدن آسیب جدی وارد کند.
در ادامه، به انواع عوارض بلندمدت دیابت پرداخته‌ایم.
عوارض چشمی یا رتینوپپاتی دیابتی چیست؟
یکی از جدی‌ترین عوارض دیابت که مبتلایان به این بیماری را بسیار می‌ترساند، نابینایی یا رتنیوپاتی است. در چشم انسان رگ‌های خونی بسیار ظریفی وجود دارد که وظیفه آن‌ها رساندن خون و اکسیژن به بخشی از چشم به نام شبکیه است. شبکیه قسمت حساس به نور است که در پشت چشم قرار داشته و وظیفۀ دیدن واضح و دقیق را به عهده دارد.
زمانی که قند خون (گلوکز) برای مدت طولانی بالا بماند، این رگ‌های خونی آسیب می‌بینند. این آسیب می‌تواند باعث نشت خون یا مایعات از رگ‌ها شود و یا حتی باعث انسداد آن‌ها گردد؛ به همین دلیل خون به شبکیه نمی‌رسد. در برخی موارد، بدن سعی می‌کند این مشکل را با ساختن رگ‌های خونی جدید جبران کند، اما این رگ‌های جدید، غیرطبیعی و ضعیف هستند و معمولاً بیشتر به شبکیه آسیب می‌زنند.
نتیجه این فرآیند، می‌تواند خود را در قالب کاهش دید و یا تاری دید نشان دهد. علائم نابینایی دیابتی اگر به‌موقع تشخیص داده نشوند و یا درمان مناسبی صورت نگیرد، پیشرفت کرده و در نهایت، به نابینایی کامل منتهی می‌شوند. (منبع)
بیشتر بدانید: (رتینوپاتی دیابتی چیست و چه علائمی دارد؟)
برای جلوگیری از نابینایی دیابتی، راهکارهای متعددی وجود دارد. مهم‌ترین عامل در پیشگیری از نابینایی دیابتی این است که در زمان درست و پیش از آنکه اوضاع وخیم شود، آن را شناخته و اقدامات پیشگیرانه را انجام دهید.
بیشتر بدانید: (چگونه از نابینایی دیابتی پیشگیری کنیم؟)
حمله قلبی دیابتی چیست؟
وقتی قند خون (گلوکز) برای مدت طولانی بالا بماند، حتی اگر این افزایش خفیف باشد، به تدریج به رگ‌های خونی آسیب وارد می‌کند. این آسیب در طول زمان می‌تواند باعث بروز مشکلات جدی قلبی شود.
در این نوع از عوارض دیابت، بدن دیگر نمی‌تواند تمام قند خون را به‌طور مؤثر مصرف کند. در نتیجه، قند اضافی به سلول‌های خونی (گلبول‌های قرمز) می‌چسبد و در جریان خون جمع می‌شود. این تجمع، باعث تخریب دیواره رگ‌ها و در نهایت انسداد آن‌ها می‌شود. وقتی رگ‌های حامل خون به قلب مسدود شوند، قلب دیگر نمی‌تواند اکسیژن و مواد مغذی مورد نیاز خود را دریافت کند؛ امری که در نهایت، زمینه‌ساز سکته قلبی یا نارسایی قلبی خواهد شد.
کنترل قند خون و نزدیک نگه‌داشتن آن به سطح هدف HbA1c (میانگین قند خون سه‌ماهه) نقش بسیار مهمی در محافظت از رگ‌های خونی و در نتیجه سلامت قلب دارد. حتی افزایش‌های خفیف قند خون در طولانی‌مدت می‌توانند خطرساز شوند. (منبع)
بیشتر بدانید: (چگونه خطر حمله قلبی دیابتی کاهش دهیم؟)
بیشتر بدانید: (آزمایش هموگلوبین A1c چیست؟)
افراد مبتلا به دیابت اغلب در معرض خطر ابتلا به فشار خون بالا و کلسترول زیاد هم هستند. هر دو این عوامل نیز باعث آسیب بیشتر به رگ‌ها و افزایش احتمال بیماری قلبی می‌شوند. برای کاهش این خطرات، شناخت سطح HbA1c، فشار خون و چربی خون و تلاش برای کاهش آن‌ها از طریق رژیم غذایی، ورزش و در صورت نیاز دارو، ضروری است.
بیشتر بدانید: (آیا قند خون به فشار خون مرتبط است؟)
عوارض کلیوی دیابتی (نفروپاتی) چیست؟
کلیه‌ها کمی پایین‌تر از قفسه سینه و در دو طرف ستون فقرات، در قسمت پایینیِ پشت قرار دارند. یکی از وظایف اصلی کلیه‌ها، فیلتر کردن خون است. کلیه‌ها با تصفیه خون، مایعات اضافی و مواد زائد بدن را از طریق ادرار دفع می‌کنند.
یکی از عوارض دیابت، مشکلات کلیوی‌ای است که به سبب این بیماری پیش می‌آید. وقتی سطح قند خون برای مدت طولانی بالا باشد، یعنی دچار هایپرگلیسمی مزمن باشید، رگ‌های خونی کوچک و فیلترهای ریز داخل کلیه‌ها آسیب می‌بینند. این آسیب می‌تواند باعث شود که کلیه‌ها نتوانند کار خود را به درستی انجام دهند و مواد مورد نیاز بدن را نگه دارند. (منبع)
بیشتر بدانید: (عوارض کلیوی دیابت چیست و چه علائمی دارد؟)
برای جلوگیری از پیشرفت بیماری کلیوی، کنترل منظم قند خون و فشار خون بسیار حیاتی است. جدای از این‌ها، مواردی نیز هستند که شما می‌توانید با قراردادن آن‌ها در برنامۀ غذایی و یا روزمرۀ خود، احتمال بروز عوارض کلیوی دیابت را کاهش دهید.
بیشتر بدانید: (چگونه از عوارض کلیوی دیابت جلوگیری کنیم؟)
نوروپاتی دیابتی چیست؟
نوروپاتی دیابتی به آسیبی گفته می‌شود که در اثر دیابت به اعصاب بدن وارد می‌شود. این نوع آسیب می‌تواند انواع مختلفی از اعصاب را تحت تأثیر قرار دهد، از جمله اعصاب پاها، اندام‌های داخلی و عضلات. اعصاب نقش بسیار مهمی در بدن دارند؛ آن‌ها پیام‌ها را بین مغز و سایر قسمت‌های بدن منتقل می‌کنند تا بتوانیم ببینیم، بشنویم، احساس کنیم و حرکت کنیم.
بیشتر بدانید: (نوروپاتی دیابتی چیست؟ و چه علائمی دارد؟)
وقتی اعصاب به‌دلیل بالا بودن طولانی‌مدت قند خون دچار آسیب شوند، ممکن است مشکلات جدی‌ای در بخش‌های مختلف بدن ایجاد شود. این آسیب‌ها می‌توانند در افراد مبتلا به دیابت نوع ۱، دیابت نوع ۲ یا سایر انواع دیابت رخ دهند.
بیشتر بدانید: (دیابت نوع 1 و نوع 2 چه تفاوتی دارند؟)
با گذشت زمان، سطوح بالای قند خون می‌توانند به رگ‌های خونی ریز که وظیفه‌ی تغذیه اعصاب را بر عهده دارند، آسیب برسانند. این آسیب‌ها باعث می‌شوند مواد مغذی حیاتی نتوانند به اعصاب برسند و در نتیجه، الیاف عصبی دچار آسیب شده یا حتی از بین بروند. (منبع)
این فرایند بسته به نوع اعصابی که تحت تأثیر قرار می‌گیرند، می‌تواند در بخش‌های مختلفی از بدن مشکلاتی ایجاد کند. به همین دلیل، کنترل دقیق قند خون، فشار خون و چربی خون برای جلوگیری از بروز یا پیشرفت نوروپاتی دیابتی بسیار اهمیت دارد.
بیشتر بدانید: (چگونه از نوروپاتی دیابتی جلوگیری کنیم؟)
سکته مغزی دیابتی چیست؟
در بدن انسان هزاران کیلومتر رگ خونی وجود دارد که اکسیژن و مواد مغذی را به قلب و از آن به سایر اندام‌ها منتقل می‌کنند. یکی از عوارض دیابت، سکته مغزی است؛ در این عارضه وقتی قند خون برای مدت طولانی بالا باشد، این رگ‌ها دچار آسیب می‌شوند.
در چنین شرایطی بدن نمی‌تواند تمام قند موجود در خون را به‌درستی مصرف کند، بنابراین بخشی از آن به گلبول‌های قرمز می‌چسبد و در جریان خون تجمع می‌یابد. این تجمع باعث آسیب به دیواره‌ی رگ‌ها شده، آن‌ها را سخت‌تر و شکننده‌تر می‌کند و احتمال انسداد رگ‌ها را افزایش می‌دهد. در نتیجه، ممکن است لختۀ خونی ایجاد گردد. اگر این لخته به سمت مغز حرکت کند، می‌تواند باعث سکته مغزی شود. (منبع)
بیشتر بدانید: (سکته مغزی دیابتی چیست و چه علائمی دارد؟)
حتی اگر قند خون تنها کمی بالاتر از حد طبیعی باشد، در طول زمان می‌تواند خطر سکته را افزایش دهد. با کمک تیم درمانی و حفظ HbA1c در محدوده‌ی هدف، می‌توان از رگ‌ها محافظت کرد. توجه داشته باشید که افراد مبتلا به دیابت بیشتر در معرض این دو عامل خطر نیز قرار دارند.
بیشتر بدانید: (چگونه از سکته مغزی دیابت جلوگیری کنیم؟)
مشکلات پا در دیابت چیست؟
افزایش سطح قند خون می‌تواند به رگ‌های خونی کوچک که وظیفه تغذیه اعصاب پا را دارند، آسیب بزند. اگر اعصاب پا آسیب ببینند، ممکن است احساس پاها را از دست بدهید. به این حالت نوروپاتی محیطی یا آسیب عصبی گفته می‌شود. در چنین شرایطی ممکن است متوجه زخم، بریدگی یا سوختگی پاها نشوید، چون آن‌ها را حس نمی‌کنید.
آسیب به رگ‌های خونی می‌تواند جریان خون به پاها را کاهش دهد. این موضوع باعث می‌شود زخم‌ها و بریدگی‌ها دیرتر بهبود یابند؛ همچنین ممکن است دچار درد و گرفتگی عضلانی در پا یا ساق پا شوید.
اگر این مشکلات نادیده گرفته شوند، ممکن است به زخم پای دیابتی، عفونت و در موارد شدیدتر حتی قطع عضو منجر شوند. (منبع)
بیشتر بدانید: (زخم پای دیابتی چیست؟ و چگونه می‌توانیم از آن جلوگیری کنیم؟)
مشکلات دهان، لثه و دندان مرتبط با دیابت چیست؟
بیماری لثه (التهاب لثه) یکی از شایع‌ترین عوارض دیابت است. بیماری لثه یعنی التهاب در بافت لثه‌ها. اگر این التهاب به استخوان زیرین گسترش یابد، به آن پریودنتیت گفته می‌شود. این بیماری معمولاً به‌دلیل تجمع پلاک روی دندان‌ها و لثه‌ها ایجاد می‌شود.
ابتلا به دیابت می‌تواند خطر بروز بیماری لثه را افزایش دهد. از سوی دیگر، داشتن بیماری لثه هم می‌تواند باعث افزایش قند خون شود و در نتیجه خطر بروز پیش‌دیابت را بیشتر کند.
بیشتر بدانید: (پیش دیابت چیست؟)
زندگی با دیابت و مصرف برخی از داروهای دیابت، باعث کاهش تولید بزاق دهان می‌شود. بزاق به محافظت از دندان‌ها و لثه‌ها کمک می‌کند، بنابراین کاهش بزاق باعث می‌شود خطر پوسیدگی دندان و دیگر مشکلات دهانی مانند ساییدگی دندان افزایش یابد.
همچنین دیابت می‌تواند میزان قند موجود در بزاق را افزایش دهد، که این قند به تغذیه باکتری‌های مضر کمک می‌کند. این باکتری‌ها با باقیمانده غذا ترکیب شده و پلاک تشکیل می‌دهند. پلاک ماده‌ای چسبنده است که روی دندان‌ها تشکیل می‌شود و از ترکیب غذا و بزاق باقیمانده در دهان به وجود می‌آید. پلاک حاوی باکتری‌هایی است که می‌توانند باعث پوسیدگی دندان و بیماری لثه شوند. (منبع)
بیشتر بدانید: (آیا دیابت بر سلامت دهان و دندان تاثیر دارد؟)
خوشبختانه، در مراحل ابتدایی، پلاک نرم است و با مسواک‌زدن درست و تمیز کردن بین دندان‌ها می‌توان آن را از بین برد.
بیشتر بدانید: (چگونه از آسیب دهان و دندان در دیابت جلوگیری کنیم؟)
آیا دیابت بر عملکرد جنسی تاثیر دارد؟
تأثیر دیابت بر عملکرد جنسی، هنوز به‌طور کامل بررسی نشده است و نمی‌توان این اخلال را از عوارض دیابت بر شمرد؛ اما به هر حال، قند خون بالا تأثیراتی بر عملکرد جنسی زنان و مردان نیز دارد.
در مردان بیشتر این تحقیقات بر روی اختلال نعوظ (یا ناتوانی جنسی) متمرکز بوده‌اند که شایع‌ترین مشکل جنسی در مردان محسوب می‌شود.
بر اساس یافته‌ها، مردان مبتلا به دیابت بیشتر از دیگران با مشکلات نعوظ مواجه می‌شوند. همچنین بیماری‌های قلبی و کلیوی که در مردان دیابتی شایع‌تر است، می‌توانند در بروز اختلال نعوظ نقش داشته باشند. (منبع)
در زنان، برخی مشکلات شایع که ممکن است با دیابت مرتبط باشند عبارت‌اند از:
- کاهش میل جنسی
- دشواری در تحریک شدن
- خشکی واژن
البته باید توجه داشت که داشتن مشکل جنسی همیشه به دیابت مربوط نمی‌شود. عوامل دیگری مانند مشکلات عاطفی و رابطه‌ای، مسئولیت‌های خانوادگی و یا عوارض جانبی داروها نیز می‌توانند در این زمینه نقش داشته باشند. (منبع)
آیا دیابت باعث مشکلات ریوی می‌شود؟
در موضوع عوارض دیابت، پژوهش‌های جدید نشان داده‌اند که قند خون بالا در دیابت نوع ۲ می‌تواند منجر به بروز مشکلات ریوی شود. اگر سطح قند خون برای مدت طولانی بالا باشد، ممکن است عملکرد ریه‌ها را (که به آن «عملکرد ریوی» گفته می‌شود) تحت تأثیر قرار دهد. به مرور زمان، این افزایش قند خون به کاهش عملکرد ریه می‌انجامد.
به‌طور کلی، قند خون بالا در طولانی‌مدت می‌تواند باعث التهاب، جای زخم در ریه، تغییر در رگ‌های خونی و آسیب به اعصاب شود. همه این عوامل می‌توانند عملکرد طبیعی ریه‌ها را مختل کنند و تنفس را دشوارتر سازند. (منبع)
بیشتر بدانید: (آیا دیابت سلامت ریه را تهدید می‌کند؟)
پیش از بروز عوارض دیابت، پیشگیری کنید
دیابت تنها به قند خون بالا محدود نمی‌شود، بلکه بر بسیاری از جنبه‌های سلامت جسمی و عملکرد طبیعی بدن تأثیر می‌گذارد. همان‌طور که دیدیم، این بیماری می‌تواند زمینه‌ساز مشکلات جدی در سیستم اعصاب، کلیه‌ها، چشم‌ها، قلب، ریه‌ها، دهان، دندان‌ها و حتی عملکرد جنسی باشد. بسیاری از این عوارض به دلیل آسیب‌های تدریجی و طولانی‌مدت ناشی از افزایش مداوم قند خون ایجاد می‌شوند و در صورت عدم کنترل دیابت، ممکن است کیفیت زندگی فرد را به‌طور قابل توجهی کاهش دهند.
خوشبختانه بسیاری از این مشکلات قابل پیشگیری و حتی در مراحل اولیه قابل کنترل هستند. با مدیریت دقیق قند خون، پایبندی به داروها، تغذیه سالم، تحرک بدنی منظم، و پیگیری‌های منظم پزشکی، می‌توان خطر بروز این عوارض را به حداقل رساند.
افزایش آگاهی بیماران درباره‌ی علائم اولیه این مشکلات، کلید پیشگیری و مداخله‌ی به‌موقع است و شما می‌توانید از طریق دوره‌های آموزشی مدیریت دیابت در دیابت 365، تمامی راه‌های مدیریت دیابت را یاد گرفته و قند خون خود را در محدوده سالم نگه دارید.
