آیا دیابت بر سلامت روان تأثیر دارد؟
- نویسنده: سپهراد فرزامی – نویسنده تخصصی حوزه سلامت
- بازبینی نهایی: شهلا صفائی- استراتژیست محتوا و ناظر نهایی
تصور عموم از دیابت، اغلب به تنظیم سطح قند خون، تزریق انسولین و رعایت رژیم غذایی خلاصه می‌شود. اما واقعیت این است که زندگی با دیابت، فراتر از یک روند پزشکی روزمره است. این بیماری، پیوندی نامرئی اما عمیق با روان انسان برقرار می‌کند؛ پیوندی که گاه از خودِ بیماری دشوارتر است.
اضطراب پیش از هر وعده غذایی، نگرانی دائمی از نوسانات قند خون و فشار ذهنی ناشی از کنترل مداوم وضعیت جسمی، همگی می‌توانند به مرور ذهن فرد را فرسوده و سلامت روان را مختل کنند. در چنین شرایطی، توجه به ابعاد روانی دیابت نه‌تنها ضروری، بلکه حیاتی است.
در این مقاله، به بررسی تأثیر دیابت بر سلامت روان پرداخته و توضیح خواهیم داد که چگونه استرس می‌تواند کنترل بیماری را پیچیده‌تر کند.
این مقاله صرفاً با هدف آگاهی شما منتشر شده است. توصیه می‌شود برای هرگونه مشاوره پزشکی، تشخیص یا درمان، با یک متخصص مشورت کنید.
دیابت چه تأثیراتی بر سلامت روان دارد؟
افکار، احساسات، باورها و نگرش‌های ما می‌توانند بر سلامت جسمانی‌مان تأثیر بگذارند؛ از طرفی دیگر، مشکلات روانی درمان‌نشده نیز می‌توانند موجب بروز بیماری‌های گوناگون شوند. در مورد دیابت نیز بدین صورت است. چالش‌های مربوط به دیابت ممکن است روی سلامت روان تأثیرات منفی بگذارد و بر عکس، حفظ سلامت روانی، می‌تواند وضعیت دیابت را بهبود ببخشد. (منبع)
(چگونه از عوارض روانی دیابت پیشگیری کنیم؟)
فشار روانی ناشی از دیابت (Diabetes Distress)
در وجود ما نوعی از واکنش وجود دارد که به آن «جنگ یا گریز» (Fight or Flight) گفته می‌شود. واکنش «جنگ یا گریز» با ترشح هورمون‌هایی تحریک می‌شود که بدن شما را برای ماندن و مقابله با عامل خطر و یا فرار از خطر و رسیدن به منطقه امن، آماده می‌کند. این نوع واکنش در طول میلیون‌ها سال، از مواجهۀ آدم با حیوانات وحشی و تهدیدات مرگ‌آور به وجود آمده است. واکنش «جنگ یا گریز» در برابر تمامی انواع استرس، از جمله استرس ناشی از مدیریت روزانه دیابت نیز فعال می‌شود.
تلاش مداوم برای کنترل دیابت، خود نیز می‌تواند عاملی برای بروز فشار روانی باشد. واکنش بدن به استرس باعث ترشح هورمون‌هایی می‌شود که نوسانات قند خون را تشدید کرده و حفظ آن در محدوده‌ی هدف را دشوارتر می‌کند. اگر این نوع استرس به‌صورت مکرر یا مداوم تجربه شود، می‌تواند آسیب‌های روانی و جسمی بلندمدتی به دنبال داشته باشد. بنابراین، شناسایی و مدیریت فشار روانی ناشی از دیابت نه‌تنها برای سلامت روان، بلکه برای کنترل بهتر بیماری نیز ضروری است.
به طور کلی، فشار روانی ناشی از دیابت نه‌تنها سلامت روان را مختل می‌کند، بلکه وضعیت قند خون نیز را بدتر کرده و مدیریت دیابت را دشوار می‌سازد. (منبع)
فرسودگی ناشی از دیابت (Diabetes Burnout)
فرسودگی ناشی از دیابت وضعیتی است که در آن فرد احساس بی‌انگیزگی، درماندگی و ناامیدی می‌کند و به‌تدریج از مراقبت دست می‌کشد. نشانه‌های این حالت ممکن است در افراد مختلف متفاوت باشد، اما اغلب با حس «بی‌فایده بودن تلاش‌ها» توصیف می‌شود.
فرد ممکن است با خود فکر کند که دیگر دلیلی برای پایبندی به رژیم درمانی وجود ندارد و همین تفکر می‌تواند منجر به نادیده گرفتن مراقبت روزانه شود؛ مانند حذف دوزهای انسولین، مصرف نکردن قرص‌ها، پرهیز از مراجعه به پزشک یا چشم‌پوشی از اندازه‌گیری مرتب قند خون. (منبع)
این حالت معمولاً پس از یک دوره‌ی طولانی از تجربه‌ی فشار روانی ناشی از دیابت (Diabetes Distress) به‌وجود می‌آید؛ یعنی زمانی که استرس و مسئولیت‌های مداوم بیماری، توان روانی فرد را تحلیل برده و نوعی خستگی عمیق ایجاد می‌کند. فرسودگی دیابتی یک هشدار جدی است و نیاز به مداخله روان‌شناختی، حمایت خانوادگی و گاهی بازنگری در شیوۀ مراقبت از بیماری دارد.
اختلال تغذیه یا دیابولیمیا (Diabulimia)
دیابولیمیا به عنوان ترکیبی از دو واژۀ «دیابت» و «بولیمیا» (پرخوری عصبی) رواج یافته است. در ادبیات پزشکی دیابولیمیا با نام «اختلال تغذیه در دیابت نوع ۱» یا ED-DMT1 (Eating Disorder – Diabetes Mellitus Type 1) شناخته می‌شود. این اختلال روانی عمدتاً در افراد مبتلا به دیابت نوع ۱ دیده شده و منجر به کاهش عمدی یا حذف دوز انسولین با هدف کاهش وزن می‌شود. (منبع)
مطالعات نشان می‌دهند که زنان مبتلا به دیابت نوع ۱، دو برابر بیش از زنان سالم در معرض ابتلا به اختلالات تغذیه هستند و احتمال بروز اختلالات تغذیه‌ای خفیف‌تر (subthreshold) نیز در آنان ۱.۹ برابر بیشتر است. گزارش‌ها حاکی از آن‌اند که ۳۱ تا ۴۰ درصد زنان ۱۵ تا ۳۰ ساله مبتلا به دیابت نوع ۱، رفتارهای تغذیه‌ای ناشی از اختلالات روانی مانند پرخوری و محدودسازی انسولین را تجربه می‌کنند. این رفتارها نه‌تنها با گذشت زمان از بین نمی‌روند، بلکه اغلب شدت می‌یابند. (منبع)
پیامدهای دیابولیمیا می‌تواند بسیار جدی باشد. این اختلال با کنترل ضعیف قند خون، بستری‌های مکرر، بروز عوارضی مانند رتینوپاتی، نوروپاتی، و افزایش خطر مرگ زودرس همراه است. متأسفانه شناخت و درمان این وضعیت در مراحل اولیه دشوار است؛ زیرا بسیاری از بیماران به‌دلیل احساس شرم یا ترس از قضاوت، رفتار خود را پنهان می‌کنند.
افسردگی (Depression)
یکی از مهم‌ترین اختلالات روانی مرتبط با دیابت، افسردگی است. طبق آمار، شیوع این اختلال در بزرگسالان مبتلا به دیابت، دو برابر افراد بدون دیابت گزارش شده است. نوجوانان و جوانان مبتلا به دیابت نوع ۱ نیز در معرض خطر بالاتری برای ابتلا به افسردگی و پیامدهای جسمی و روانی قرار دارند.
رابطه‌ی بین دیابت و افسردگی، دوطرفه است: از یک سو، ابتلا به دیابت می‌تواند خطر بروز افسردگی را افزایش دهد و از سوی دیگر، افسردگی می‌تواند با افزایش خطر ابتلا به دیابت نوع ۲ همراه باشد. تحقیقات دو دهه‌ی اخیر، پیوندهای زیستی این ارتباط را نیز روشن‌تر کرده است؛ به طوری که عواملی نظیر التهابات مزمن، تغییرات هورمونی، و مقاومت به انسولین، در هر دو بیماری نقش دارند.
تشخیص افسردگی در افراد دیابتی می‌تواند چالش‌برانگیز باشد؛ چراکه نوسانات هورمونی و تغییرات سطح قند خون می‌توانند مستقیماً بر خلق‌وخو، رفتارها و حتی فرایندهای فکری تأثیر بگذارند. به همین دلیل ممکن است برخی از علائم روانی به خود دیابت نسبت داده شده و یا نادیده گرفته شوند. (منبع)
با این حال، اگر فردی به مدت حدود دو هفته با برخی یا همۀ علائم زیر دست‌وپنجه نرم کند، توصیه می‌شود حتماً با یک متخصص سلامت روان مشورت کند:
- بی‌قراری یا اضطراب شدید
- کاهش تمرکز و حواس‌پرتی
- افکار خودکشی یا تمایل به مرگ
- پرخوری یا بی‌اشتهایی غیرعادی
- اختلال خواب یا ناتوانی در برخاستن از رختخواب
- احساس بی‌ارزشی یا گناه شدید
- غلبه‌ی مداوم احساس ناراحتی، غم یا پوچی
در بیماران دیابتی، تشخیص به‌موقع و درمان افسردگی اهمیت ویژه‌ای دارد؛ چراکه این اختلال می‌تواند کنترل قند خون را دشوارتر کرده، انگیزۀ فرد را برای پایبندی به درمان کاهش دهد و کیفیت زندگی را به‌شدت تضعیف کند. درمان‌های مؤثر شامل روان‌درمانی، دارودرمانی و رویکردهای ترکیبی هستند که می‌توانند هم سلامت روان و هم سلامت جسم را بهبود ببخشند. (منبع)
شرم دیابتی (Diabetes Shame)
یکی از باورهای نادرست و رایج دربارۀ دیابت این است که افراد مبتلا به این بیماری، با تصمیمات نادرست و سبک زندگی ناسالم، خود باعث ابتلا به بیماری شده‌اند. این تصور، اگرچه فاقد پایه علمی است و عوامل متعدد دیگری همچون ژنتیک، محیط زندگی و حتی آلودگی هوا در بروز دیابت نقش دارند، اما همچنان افراد مبتلا را در معرض سرزنش، طرد و قضاوت‌های اجتماعی قرار می‌دهد.
این برچسب‌زنی و انگ اجتماعی باعث می‌شود بسیاری از مبتلایان، واقعیت‌های زندگی با دیابت را پنهان کنند تا از نگاه‌های انتقادی در امان بمانند. نتیجه آن است که افراد در فضاهای عمومی ممکن است از انجام اقدامات حیاتی مانند تزریق انسولین یا اندازه‌گیری قند خون خودداری کنند و این امر، نه‌تنها سلامت جسمی بلکه سلامت روانی آن‌ها را نیز به خطر می‌اندازد.
احساس شرم و گناه ناشی از دیابت، اغلب به کناره‌گیری اجتماعی، اضطراب، افت عزت‌نفس و حتی تأخیر در درمان منجر می‌شود. برای مقابله با این پدیده، افزایش آگاهی عمومی، آموزش علمی به جامعه، و ایجاد محیط‌های پذیرنده و حمایتی از اهمیت بالایی برخوردار است. (منبع)
سنسور پایش قند خون چگونه سلامت روان افراد دیابتی را بهبود می‌بخشد؟
دیابت بیماری پراضطرابی است که افراد مبتلا به آن را تحت فشارهای روانی متعددی قرار می‌دهد. مبتلایان به دیابت، نیاز دارند که هرلحظه از روز، از میزان قند خون خود اطلاع داشته باشند. بی‌خبری و ناآگاهی از وضعیت قند خون مهم‌ترین دلیلی است که این فشارهای روانی را به مبتلایان به دیابت تحمیل می‌کند.
سنسور پایش قند خون، فناوری بروز و هوشمندی است که به طور شبانه‌روز و بی‌وقفه نوسانات قند خون شما را ارزیابی کرده و نتایج به‌دست‌آمده را از طریق یک اپلیکیشن مخصوص، روی گوشی موبایل شما نشان می‌دهد. یکی از مهم‌ترین مزایای این فناوری، آرامشی است که به شما القا می‌کند. شما نه‌تنها به وسیلۀ این دستگاه از نوسانات قند خون مطلع هستید، بلکه پیش از افت یا افزایش قند خون، به وسیلۀ هشدارهای این دستگاه خبردار می‌شوید و می‌توانید پیش از بروز بحران، پیشگیری کنید.
(سنسور پایش قند خون چیست و چگونه کار می‌کند؟)
سنسور پایش قند خون، یکی از راهکارهایی‌ست که می‌توانید از طریق آن، میزان اضطراب خود را کاسته و به تبع آن سلامت روان خود را بهبود ببخشید.
آگاهی بیشتر، آرامش بیشتر!
دیابت تنها یک عدد روی مانیتور یا یک قرص در جعبه‌ی دارو نیست. این بیماری زندگی روزمره‌ی فرد را نه فقط از نظر جسمانی، بلکه از نظر روانی و احساسی نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد. نوسانات قند خون، فشار مداوم برای پایبندی به درمان، نگرانی از عوارض و نگاه‌های جامعه، همگی می‌توانند روان فرد را فرسوده کنند.
سلامت روانی، بخشی جدایی‌ناپذیر از مدیریت موفق دیابت است. نادیده گرفتن آن می‌تواند انگیزه را کاهش دهد، رفتارهای مراقبتی را مختل کند و کیفیت زندگی را تضعیف نماید.
هرچه دربارۀ دیابت بیشتر بدانید، آرامش روانی‌تان نیز بیشتر می‌شود. توجه داشته باشید که بزرگترین عامل فشارهای روانی دیابت، ناآگاهی است؛ اینکه ندانید وضعیت قند خونتان به چه صورت است، یا اینکه تدابیر مراقبتی‌تان تأثیرگذار بوده یا نه، همه و همه در برهم‌زدن آرامش روانی شما تاثیرگذارند.
ما در دیابت 365، با فراهم‌کردن دوره‌های آموزشی دیابت، تمامی فوت‌وفن‌های مربوط به مدیریت دیابت را جمع‌آوری کرده و در اختیارتان قرار داده‌ایم. این دوره‌ها، توسط مجرب‌ترین و حاذق‌ترین متخصصان کشور تدریس می‌شود و هرآن‌چه که باید دربارۀ دیابت بدانید را در اختیارتان قرار می‌دهد.
