پیش دیابت چیست و چگونه کنترل می‌شود؟
- نویسنده: سپهراد فرزامی – نویسنده تخصصی حوزه سلامت
- تایید علمی: دکتر کلباسی- فوق تخصص غدد و متابولیسم
- بازبینی نهایی: شهلا صفائی- استراتژیست محتوا و ناظر نهایی
در جهان امروز احتمال ابتلا به دیابت نوع 2 با افزایش قابل‌توجهی روبه‌رو شده است. از عوامل این اتفاق می‌توان به تغیر سبک زندگی، نوع تغذیه، کم‌تحرکی، اضافه وزن زیاد و حتی ژنتیک اشاره کرد. همۀ این‌ها باعث شده که افراد بسیاری نگران این باشند که آیا روزی به دیابت نوع 2 مبتلا می‌شوند یا نه.
پیش دیابت به وضعیتی گفته می‌شود که سطح قند خون شما بالاتر از حد طبیعی است؛ اما هنوز آن‌قدر بالا نیست که به‌عنوان دیابت نوع 2 تشخیص داده شود. پیش دیابت مانند یک اخطار، نشان می‌دهد که شما در معرض ابتلا به دیابت هستید و اگر هرچه سریع‌تر اقدامات پیشگیرانه را از سر نگیرید، ممکن است در دام این بیماری بیفتید. امروزه میلیون‌ها نفر از جمله ایران بدون آنکه علائم مشخصی داشته باشند، با پیش دیابت زندگی می‌کنند و حتی در بسیاری از مواقع، حتی از وجود این وضعیت بی‌اطلاع‌اند. (منبع)
پیش دیابت اگرچه در نگاه اول وضعیت نگران‌کننده‌ای به نظر می‌رسد، اما در اصل یک فرصت طلایی برای پیشگیری است. شما می‌توانید از اینکه در معرض دیابت قرار دارید مطلع شده و با رعایت چند نکته ساده، احتمال بروز دیابت نوع 2 رو تا حد بسیاری کاهش دهید.
اگر در وضعیت پیش دیابت به سر می‌برید نگران نباشد. خبر خوب این است که می‌توانید با تغییرات ساده‌ای اصلاح رژیم غذایی، فعالیت بدنی و مدیریت وزن روند پیش دیابت را کند و حتی معکوس کنید. ما در این مقاله به پیش دیابت، علائم و راه‌های کنترل آن پرداخته‌ایم. با ما همراه باشید.
این مقاله صرفاً با هدف آگاهی شما منتشر شده است. توصیه می‌شود برای هرگونه مشاوره پزشکی، تشخیص یا درمان، با یک متخصص مشورت کنید.
پیش دیابت چیست؟
پیش دیابت به وضعیتی گفته می‌شود که در آن سطح گلوکز خون (قند خون) از حد طبیعی و مناسب بالاتر است؛ اما هنوز به حدی نرسیده که به عنوان دیابت نوع 2 شناخته شود. پیش دیابت معمولاً با عناوین دیگری مثل مرزِ دیابت و یا قند خون بالا بدون ابتلا به دیابت نیز خطاب می‌شود. پیش دیابت یک مرحلۀ هشداردهنده است؛ به این معنا که بدن در برابر انسولین شروع به مقاومت کرده و یا انسولین به مقدار کافی تولید نمی‌شود.
در حالت طبیعی، سطح سالم قند خون باید بین 70 تا 99 میلی‌گرم در دسی‌لیتر (mg/dL) باشید. در افرادی که دچار وضعیت پیش دیابت هستند، به طور معمول سطح قند خون بین 100 تا 125 mg/dL قرار دارد. اگرچه پیش دیابت معمولاً علائم مشخص و مشهودی ندارد و به همن دلیل ممکن است که فرد دارای این وضعیت تا مدت‌ها از آن بی‌خبر باشد، اما با انجام بعضی از آزمایشات، می‌توان این وضعیت را شناسایی و متناسب با آن، اقدامات پیشگیرانه را آغاز کرد. استفاده از دستگاه‌های تست قند خون هم می‌تواند به تشخیص پیش دیابت کمک کند.
طبق آمار به‌دست‌آمده از انجمن دیابت آمریکا (ADA) در افراد ۴۵ساله که پیش دیابت دارند، احتمال ابتلا به دیابت نوع 2 در طی 10 سال آینده بین 9 تا 14 درصد است. (منبع)
علائم پیش دیابت چیست؟
همان‌طور که پیش‌تر نیز به آن اشاره کردیم، پیش دیابت علائم مشخص و مشهودی ندارد و تنها توسط آزمایش خون قابل‌تشخیص است. اما در مراحل پیشرفتۀ پیش دیابت (وقتی که احتمال ابتلا به دیابت نوع 2 به بالاترین حد رسیده است) برخی از نشانه‌های دیبات نوع 2 دیده می‌شود که خبر از وضعیت پیش دیابت می‌دهند. (منبع)
برخی از این علائم عبارت‌اند از:
- افزایش احساس تشنگی
- تکرر ادرار، به‌ویژه در شب
- افزایش احساس گرسنگی
- خستگی و بی‌حالی مداوم
- تاری دید
- گزگز یا بی‌حسی در پاها یا دست‌ها
- عفونت‌های مکرر
- زخم‌هایی که دیر خوب می‌شوند
- کاهش وزن بدون علت مشخص
در شرایط استثنایی، یکی از نشانه‌های ظاهری احتمالی پیش دیابت، می‌توان تیره‌شدن پوست در برخی از نواحی بدن باشد. این تیرگی معمولاً در بخشی‌هایی مانند:
- گردن
- زیر بغل
- کشاله ران
ظاهر می‌شوند و ممکن است نشانه‌ای از مقاومت به انسولین باشند.
اگر با هر یک از این علائم روبه‌رو شدید حتماً با یک پزشک مشورت کرده و آزمایش‌های لازم را انجام دهید. تکرار می‌کنیم که پیش دیابت، با تغییر سبک زندگی، برنامه غذایی و مدیریت وزنی قابل جلوگیری است؛ بنابراین حواستان به پیش دیابت باشد. (منبع)
چه عواملی موجب بروز پیش دیابت می‌شود؟
درست به‌مانند دیابت نوع 2، علت اصلی بروز پیش دیابت مقاومت به انسولین است. برخی از عوامل موثر در ایجاد مقاوت به انسولین و در نتیجۀ آن بروز پیش دیابت عبارت‌اند از:
- ژنتیک و سابقه خانوادگی دیابت
- چربی اضافه در ناحیه شکم و اطراف اندام‌های داخلی (چربی احشایی)
- کم‌تحرکی یا نبود فعالیت بدنی منظم
- رژیم غذایی نامناسب شامل مصرف زیاد غذاهای فراوری‌شده، کربوهیدرات‌های ساده و چربی‌های اشباع
- مصرف برخی داروها، مانند استفاده بلندمدت از استروئیدها
- اختلالات هورمونی مانند کم‌کاری تیروئید یا سندرم کوشینگ
- استرس مزمن و کمبود خواب باکیفیت
شناخت این عوامل به شما کمک می‌کند که با رعایت چند نکته ساده و اصلاح سبک زندگی، خطر بروز پیش دیابت و ابتلا به دیابت نوع 2 را بالاترین حد ممکن کاهش دهید. (منبع)
چه کسانی به پیش دیابت مبتلا می‌شوند؟
بدیهی است اگر بگوییم احتمال بروز پیش دیابت در بعضی از افراد بیشتر است. این دسته از افراد عبارت‌اند از:
- کسانی که سابقه خانوادگی دیابت نوع ۲ دارند (والدین یا خواهر و برادر)
- کسانی که دچار اضافه‌وزن یا چاقی هستند (شاخص توده بدنی بالاتر از ۲۵)
- افراد کم‌تحرک (فعالیت بدنی کمتر از سه بار در هفته)
- افرادی که سن ۴۵ سال سن یا بیشتر هستند
- افرادی که سیگار می‌کشند
- افرادی که سابقه دیابت بارداری دارند
- افرادی که به سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS) مبتلا هستند
برخی از این عوامل مثل سن و سابقه خانوادگی (ژنتیک) قابل تغییر نیستند اما عواملی مانند کم‌تحرکی و سیگار کشیدن قابل اصلاح هستند. هرچقدر که عوامل خطر بیشتری داشته باشید، احتمال اینکه پیش‌دیابت به شما نزدیک باشد یا شما به آن مبتلا باشید بیشتر است.
مهم است که با پزشک خود در مورد غربالگری پیش دیابت صحبت کنید. ممکن است از نظر روانی راحت‌تر این باشد که از دانستن این موضوع خودداری کنید، اما آگاهی و اقدام به‌موقع می‌تواند تأثیر زیادی بر سلامت بلندمدت شما داشته باشد. (منبع)
چگونه می‌توان پیش دیابت را کنترل کرد؟
دلیلی که به سبب آن روی پیش دیابت تأکید بسیار می‌کنیم، این است که در این وضعیت، می‌توانید با رعایت چند نکتۀ ساده، پیش دیابت را کنترل کرده و از بروز دیابت نوع 2 پیشگیری کنید. بهترین راه برای درمان و حتی معکوس کردن پیش‌دیابت، اصلاح سبک زندگی است. خوردن غذاهای مغذی و داشتن فعالیت بدنی منظم می‌تواند به بازگرداندن سطح قند خون به سطح سالم کمک کرده و از بروز یا تأخیر در شروع دیابت نوع ۲ جلوگیری کند. در ادامه به چند راهکار برای کنترل پیش دیابت اشاره کرده‌ایم.
کاهش وزن
یکی از عوامل بروز پیش دیابت و به‌تبع آن دیابت نوع 2 اضافه وزن یا چاقی است. بر اساس مطالعاتی که در این باره صورت گرفته، کاهش 7 درصد از وزن می‌تواند از بروز دیابت نوع 2 جلوگیری کند. البته که این راهکار برای کنترل پیش دیابت بستگی به وزن شما دارد؛ بنابراین برای اینکه بدانید باید وزن خود را اصلاح کنید یا نه، حتما از پزشک خود مشورت بگیرید.
ورزش
نه فقط برای کنترل پیش دیابت، بلکه ورزش برای حفظ سلامتی، بهبود حال روحی و نوانمندی جسمانی، امری ضروری و لازم است. انجام فعالیت بدنی با شدت متوسط و به طور منظم به افزایش مصرف گلوکز و بهبود حساسیت عظلات به انسولین کمک می‌کند. یک جلسه ورزش با شدت متوسط می‌تواند جذب گلوکز از خون به عضلات را حداقل ۴۰٪ افزایش دهد. این امر باعث می‌شود سطح قند خون کاهش بیابد. به‌طورکلی، مقدار 150 دقیقه پیاده‌روی در طول هفته، معادل 30 دقیقه در پنج‌روز، می‌تواند بهترین راه برای کنترل پیش دیابت باشد.
به جز پیاده‌روی ورزش‌های دیگری نیز هست که می‌تواند در کنترل پیش دیابت بسیار موثر واقع شود. برای دیدن این ورزش‌ها به مقالۀ بهترین ورزش ها براي کنترل قند خون در بیماران دیابت سر بزنید.
اصلاح برنامۀ غذایی
کاهش قندهای افزوده، جایگزینی کربوهیدرات‌های ساده با کربوهیدرات‌های پیچیده و مصرف بیشتر سبزیجات می‌تواند به بازگرداندن سطح قند خون به حالت سالم کمک کند. خوشبختانه برای کنترل پیش دیابت و دیابت نوع 2، رژیم‌های غذایی گوناگون طراحی شده که می‌توانید به کمک آن هم پیش دیابت را مدیریت کنید و هم از غذاهای محبوب‌تان لذت ببرید.
ما در مقالۀ بهترین رژیم غذایی براي کنترل قند خون: چه بخوریم و چه نخوریم؟ به طور مفصل دربارۀ بهترین رژیم‌های غذایی برای کنترل قند خون صحبت کرده‌ایم. (منبع)
پیش دیابت را جدی بگیرید!
در فرایند کنترل پیش دیابت و جلوگیری از بروز دیابت نوع 2، زمان بسیار مهم است. پیش دیابت شاید امر اضطراب‌زایی باشد، اما در هر صورت، از دیابت نوع 2 نگران‌کننده‌تر نیست. پیش دیابت فرصت طلایی جلوگیری از دیابت نوع 2 است و این فرصت طلایی، تنها راه برای جلوگیری از ابتلا به این بیماری است؛ بنابراین اگر از طریق آزمایش خون متوجه وجود این وضعیت شدید، به هیچ‌وجه معطل نکنید!
خبر خوب این است که شما می‌توانید با چند راهکار ساده، مثل افزایش فعالیت جسمانی، اصلاح برنامۀ غذایی و کارهایی ازاین‌قبیل، نه‌تنها پیش دیابت رو کنترل کنید، بلکه با یک روند معکوس آن را از بین ببرید.
اگر در مسیر کنترل پیش دیابت با هر سوال و ابهامی مواجه شدید، می‌توانید سؤالات خود را از ما بپرسید.
منابع
سوالات متداول
از کجا بفهمم پیش دیابت دارم؟
پیش دیابت علائم مشخص و مشهودی ندارد و تنها توسط آزمایش خون قابل‌تشخیص است
پیش دیابت واقعاً خطرناکه یا نه؟
خطرناک نیست، ولی اگر جدی گرفته نشود، می‌تواند به دیابت نوع ۲ تبدیل شود. نکته مهم این است که پیش دیابت قابل برگشت و قابل کنترل است.
آیا پیش دیابت علائم خاصی داره؟
خطرناک نیست، ولی اگر جدی گرفته نشود، می‌تواند به دیابت نوع ۲ تبدیل شود. نکته مهم این است که پیش دیابت قابل برگشت و قابل کنترل است.
پیش دیابت با رژیم غذایی درست می‌شه؟
بله. رژیم غذایی مناسب یکی از مهم‌ترین راه‌های کنترل و حتی معکوس‌کردن پیش دیابت است. مخصوصاً کم‌کردن مصرف قند، آرد سفید، نوشابه و چربی‌های ناسالم.
چه مدت طول می‌کشه پیش دیابت به دیابت نوع ۲ تبدیل بشه؟
اگر اقدامی نکنید، معمولاً بین ۳ تا ۱۰ سال ممکن است تبدیل به دیابت نوع ۲ شود. ولی اگر سبک زندگیتان را اصلاح کنید، ممکن است هیچ‌وقت به دیابت نرسید.
آیا پیش دیابت درمان دارویی داره؟
در اکثر موارد اولویت با تغییر سبک زندگی است اما اگر پزشک تشخیص دهد که وضعیت جدی است، ممکن است داروهایی مثل متفورمین تجویز کند.
آیا بچه‌ها هم ممکنه پیش دیابت بگیرن؟
بله، مخصوصاً اگر اضافه‌وزن داشته باشند یا تحرکشان کم باشد. سبک زندگی امروزی بچه‌ها باعث شده پیش دیابت بین نوجوان‌ها هم بیشتر شود.
آیا لازمه برای پیش دیابت انسولین بزنم؟
نه. پیش دیابت نیاز به انسولین ندارد. انسولین معمولاً برای دیابت نوع ۱ یا دیابت نوع ۲ پیشرفته تجویز می‌شود.
چقدر باید ورزش کنم تا پیش دیابت کنترل بشه؟
حداقل ۱۵۰ دقیقه در هفته (مثلاً روزی ۳۰ دقیقه پیاده‌روی سریع، ۵ روز در هفته) پیشنهاد می‌شود. حتی همین‌قدر می‌تواند تأثیر زیادی داشته باشد.
آیا با کاهش وزن، پیش دیابت از بین می‌ره؟
کاملاً ممکن است! تحقیقات نشان داده که حتی با کاهش ۵ تا ۷ درصد وزن بدن، می‌شود سطح قند خون را به حالت طبیعی برگرداند.
چهار سال پیش به من گفتن داری دیابتی میشی و پیش دیابت شدم. خیلی دارم سعی میکنم ورزش و تغذیه رو رعایت کنم. سوالی که دارم اینه اگه دیابت شدم حتما باید قرص بخورم؟