- نویسنده: sepahrad_farzami – نویسنده تخصصی حوزه سلامت
- تایید علمی: دکتر سعید کلباسی فوق تخصص غدد و متابولیسم
- بازبینی نهایی: شهلا صفائی- استراتژیست محتوا و ناظر نهایی
کتواسیدوز دیابتی یا DKA یکی از عوارض حاد و جدی دیابت است که در صورت عدم درمان بهموقع میتواند تهدیدکننده جان بیمار باشد. این وضعیت زمانی رخ میدهد که بدن به دلیل کمبود انسولین نتواند قند را به عنوان منبع اصلی انرژی استفاده کند و در عوض به سراغ چربیها برود. تجزیه چربیها باعث تولید موادی به نام کتون میشود که تجمع بیش از حد آنها در خون، منجر به اسیدی شدن محیط بدن و ایجاد علائم خطرناک میگردد.
شناخت این عارضه، آگاهی از راههای پیشگیری و دریافت درمان سریع، میتواند خطر مرگ و عوارض جدی ناشی از کتواسیدوز دیابتی را بهطور چشمگیری کاهش دهد. ما در این مقاله به درمان، راههای پیشگیری و افراد مستعد کتواسیدور دیابتی پرداختهایم.

این مقاله صرفاً با هدف آگاهی شما منتشر شده است. توصیه میشود برای هرگونه مشاوره پزشکی، تشخیص یا درمان، با یک متخصص مشورت کنید.
چه کسانی مستعد کتواسیدوز دیابتی هستند؟
کتواسیدوز دیابتی یکی از جدیترین عوارض دیابت است که میتواند در هر فرد مبتلا به دیابت رخ دهد. حتی برخی افراد زمانی متوجه ابتلای خود به دیابت میشوند که علائم کتواسیدوز را مشاهده نمایند. با این حال بعضی از افراد، به سبب داشتن خصوصیاتی، بیشتر از دیگران در معرض کتواسیدوز دیابتی هستند.
در ادامه به افراد مستعد کتواسیدوز دیابتی اشاره میکنیم:
۱. افراد مبتلا به دیابت نوع ۱
افراد مبتلا به دیابت نوع ۱ بیشتر از دیگران در معرض کتواسیدوز قرار دارند. در دیابت نوع ۱ بدن به طور کامل قادر به تولید انسولین نیست و یا مقدار بسیار کمی از آن را تولید میکند؛ امری که میتواند موجب بروز کتواسیدوز دیابتی شود.
بیشتر بدانید: (کتواسیدوز دیابتی چیست و چه علائمی دارد؟)
اگرچه افراد مبتلا به دیابت نوع ۲ هم ممکن است دچار DKA شوند، اما شدت آن در نوع ۱ معمولاً بیشتر است.
بیشتر بدانید: (دیابت نوع ۱ با نوع ۲ چه تفاوتی دارد؟)
۲. سالمندان و کودکان
سن میتواند خطر و احتمال بروز کتواسیدوز دیابتی افزایش دهد. در سالمندان، احتمال بروز عوارض ناشی از دیابت از جمله DKA بالاتر است و این وضعیت، معمولا از افراد جوانتر بیشتر و شدیدتر رخ میدهد.
در کنار سالمندان، کودکان کمتر از پنج سال و دخترانی که در حوالی سن بلوغ به سر میبرند نیز، به نسبت دیگر افراد در خطر بروز کتواسیدوز بیشتری قرار دارند.
۳. افرادی که به انسولین دسترسی ندارند
یکی از مهمترین عوامل خطر بروز کتواسیدوز دیابتی، محدودیت در دسترسی به انسولین است. در آمریکا حدود یکپنجم افراد مبتلا به دیابت که به انسولین نیاز دارند، به دلیل هزینههای بالا انسولین، این دارو را کمتر از مقدار توصیهشده مصرف میکنند و یا حتی دورههایی بدون انسولین میمانند. (منبع)
این وضعیت بهطور مستقیم خطر DKA را افزایش داده و افراد بیشتری را تهدید مینماید.
۴. افرادی که وعدههای غذایی را حذف میکنند
صرفنظر کردن از وعدههای غذایی یا نداشتن برنامه غذایی منظم، میتواند بدن را وادار کند تا کتون بیشتری تولید نماید. این روند بهویژه در افراد دیابتی، خطر ابتلا به کتواسیدوز را افزایش میدهد.
۵. افرادی که سابقه دیابت یا بیماریهای خودایمنی را دارند
افرادی که در خانواده سابقه دیابت یا بیماریهای خودایمنی دارند، بیشتر در معرض ابتلا به دیابت نوع ۱ و به تبع آن، کتواسیدوز دیابتی هستند. در بسیاری از موارد، تشخیص دیابت نوع ۱ میتواند با بروز DKA خود را نشان دهد. (منبع)
چگونه کتواسیدوز دیابتی را تشخیص دهیم؟
تشخیص کتواسیدوز دیابتی (DKA) معمولا با ترکیبی از معاینه بالینی، بررسی علائم و آزمایشهای مختلف انجام میشود. پزشک در اولین قدم، درباره علائمی مثل تهوع، استفراغ، تنگی نفس، خشکی دهان یا خستگی شدید از بیمار سوال میکند و سپس سوابق پزشکی و کنترل قند خون او را بررسی میکند. بعد از آن، آزمایشهای ضروری برای تشخیص قطعی و ارزیابی شدت وضعیت درخواست میشوند.
پزشک ممکن است آزمایشهای دیگری نیز برای تشخیص DKA یا بررسی اثرات آن روی بدن شما تجویز نماید.
- پنل متابولیک پایه: این آزمایش خون نشان میدهد کلیهها، کبد و پانکراس شما چقدر خوب کار میکنند. در این آزمایش همچنین سطح مواد شیمیایی مختلف مانند نمکها، الکترولیتها و پتاسیم موجود در خون، بررسی میشود.
- pH خون: pH نشاندهنده میزان اسیدی بودن است. از آنجا که وجود کتونها میتواند خون را بیش از حد اسیدی کند، پزشک نمونه خون شما را برای بررسی سطح pH دریافت مینماید. سطح pH خون کمتر از ۷.۳، نشاندهنده اسیدی بودن بیش از حد است.
- آزمایش قند خون سه ماهه (A1C): این آزمایش نشان میدهد سطح قند خون شما در سه ماه گذشته چگونه و کنترل دیابتتان در مجموع به چه صورت بوده است.
بیشتر بدانید: (A1C چیست؟)
- بررسی ادرار :(Urinalysis) بررسی نمونه ادرار به پزشک کمک میکند تا میزان کتونها، قند و سایر مواد مغذی را اندازهگیری کند. علاوه بر اینها، آزمایش ادرار میتواند برای بررسی عفونتها نیز مورد استفاده قرار گیرد. (منبع)
از دیگر آزمایشها برای تشخیص کتواسیدوز دیابتی (DKA) میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- تست کتون
- گاز خون شریانی
- فشار خون
- اسمولالیته خون
پزشک شما ممکن است برای دست آوردن اطلاعات بیشتر دربارهی تأثیر کتو اسیدوز دیابتی بر بدن شما، از تصویربرداریهایی ایکس ری (X-ray)، سیتی اسکن (CAT scan) یا امآرآی (MRI) استفاده کند. این تصویربرداریها به پزشک کمک میکند تا دریابد کتواسیدوز دیابتی تا چه حد بدن شما را درگیر کرده است.
پزشک همچنین ممکن است در این راستا، آزمایشهای قلبی مثل نوار قلب (الکتروکاردیوگرام یا ECG) را برای بررسی عملکرد قلب توصیه کند.
تست کتون چیست و چگونه انجام میشود؟
شما میتوانید میزان کتون را در خانه با استفاده از نمونه ادرار خود بررسی کنید. کیتهای تست کتون در داروخانهها موجود هستند و بدون نسخه ارائه میشوند. برخی از دستگاههای اندازهگیری قند خون نیز این قابلیت را دارند که در نمونه خون انگشتی سطح کتون را بسنجند.
اگر دیابت دارید، مهم است که توصیههای پزشک درباره زمان تست کتون را جدی بگیرید. به طور کلی، در شرایط زیر باید تست کتون انجام دهید:
- اگر قند خون شما ۲۴۰ mg/dL یا بالاتر. در این حالت باید ۳۰ دقیقه بعد از اولین عدد بالا، دوباره قند خون و کتون را بررسی کنید. باشد
- اگر بیمار هستید (مثلاً دچار عفونت یا تب شدهاید)، هر ۴ تا ۶ ساعت کتون را چک کنید.
- اگر هرگونه علائم کتواسیدوز دیابتی (DKA) دارید. (منبع)
بیشتر بدانید: (علائم کتواسیدوز دیابتی چیست؟)
درمان کتواسیدوز دیابتی
اگر با هر یک از نشانههای کتواسیدوز دیابتی (DKA) مواجه شدید، باید بلافاصله با پزشک خود تماس گرفته و یا به اورژانس مراجعه نمایید. این موضوع بهویژه در صورتی که مستعد بروز این عارضه باشید، اهمیت بیشتری نیز پیدا خواهد کرد.
در تهران، از جمله مراکز تخصصی مربوط به DKA اطفال، میتوان به مرکز طبی کودکان، بیمارستان مفید، بیمارستان بهارلو و بیمارستان علیاصغر، اشاره کرد. این مراکز بهطور شبانهروزی فعالیت کرده و شما میتوانید در هر ساعت از شبانهروز، در صورت بروز نشانههای کتواسیدوز، به این مراکز رجوع کنید.
اگر کتواسیدوز دیابتی درمان نشود، میتواند منجر به بیهوشی، کما و حتی مرگ شود. به همین دلیل، درمان این وضعیت تنها در بیمارستان و تحت نظر پزشک امکانپذیر است. در بیمارستان، شما درمانهای اورژانسی زیر را دریافت خواهید کرد:
- تزریق انسولین از طریق سرم: برای کاهش سطح کتونها و کنترل قند خون.
- تزریق مایعات وریدی: برای تأمین آب بدن و بازگرداندن تعادل الکترولیتها و شیمی خون.
- جایگزینی الکترولیتها از طریق: برای تأمین مواد معدنی حیاتی مانند سدیم، پتاسیم و کلر که برای عملکرد درست قلب، عضلات و اعصاب ضروری هستند.
- آنتیبیوتیکها: در صورتی که عفونتی در بدن وجود داشته باشد.
- ارزیابی قلب: اگر پزشک احتمال دهد که در معرض خطر حمله قلبی قرار دارید. (منبع)
بیشتر بدانید: (حمله قلبی دیابتی چیست؟)
این درمانها با هدف بازگرداندن تعادل متابولیکی بدن و جلوگیری از عوارض شدید انجام میشوند.
بیشتر بدانید: (عوارض دیابت چیست؟)
عوارض کتواسیدوز دیابتی
در صورتی که کتواسیدوز دیابتی بهموقع و با درمانهای اورژانسی مانند جایگزینی الکترولیتها و دریافت انسولین، کنترل نشود، میتواند پیامدهای خطرناکی را وقوع ببخشد. برخی از مهمترین عوارض کتواسیدوز دیابتی عبارتند از:
- افت قند خون (هیپوگلیسمی): در اثر مصرف انسولین بیش از حد یا تنظیم نامناسب دوز.
- افت پتاسیم خون (هیپوکلمی: که میتواند عملکرد قلب و عضلات را مختل کند.
- ورم مغزی (ادم مغزی): در صورتی که قند خون خیلی سریع پایین آورده شود.
- بیهوشی یا از دست دادن هوشیاری.
- مرگ، در موارد شدید و درماننشده. (منبع)
بیشتر بدانید: (هیپوگلیسمی چیست؟)
پیشگیری از کتواسیدوز دیابتی (DKA)
یکی از مهمترین راههای محافظت از سلامت بیماران دیابتی، پیشگیری از بروز کتواسیدوز دیابتی است. پزشک ممکن است برای جلوگیری از این عارضه، دوز انسولین یا نوع آن را تغییر دهد. مدیریت قند خون نقش کلیدی در کاهش خطر کتواسیدوز دیابتی دارد. رعایت رژیم غذایی، فعالیت بدنی منظم، مصرف داروها طبق دستور و مراقبتهای شخصی میتواند نقش مؤثری در پیشگیری از این عارضه ایفا نماید.
برخی اقدامات کاربردی برای جلوگیری از بروز کتواسیدوز دیابتی عبارتند از:
- نوشیدن آب کافی یا مصرف نوشیدنیهای بدون قند و غیرالکلی.
- مصرف داروها دقیقاً مطابق با تجویز پزشک.
- پایبندی به برنامه غذایی مخصوص دیابت.
- ادامه منظم فعالیتهای ورزشی.
- کنترل مرتب قند خون با دستگاه.
- بررسی تاریخ انقضا و سلامت انسولین (انسولین باید شفاف یا به صورت کدر یکنواخت با ذرات ریز باشد)
- در صورت استفاده از پمپ انسولین، بررسی نشتیها و اطمینان از نبود حباب هوا در لولهها.
- مراجعه به پزشک در صورتی که قند خون مکرراً خارج از محدوده هدف قرار دارد.
- تنظیم دوز انسولین با راهنمایی پزشک بر اساس میزان قند خون، تغذیه، فعالیت بدنی یا در دوران بیماری.
- داشتن برنامه اورژانسی DKA برای مواقعی که قند خون بیش از حد بالا رفته یا میزان کتون در ادرار افزایش یافته است.
این اقدامات ساده ولی حیاتی میتواند بهطور چشمگیری احتمال ابتلا به کتواسیدوز دیابتی را کاهش دهد و کیفیت زندگی بیماران دیابتی را بهبود بخشد. (منبع)
بیشتر بدانید: (بهترین ورزشها برای دیابت چیست؟)
بیشتر بدانید: (بهترین غذاها برای دیابت چیست؟)
آموزش مستر و مراقبت منظم برای جلوگیری از کتواسیدوز دیابتی
مدیریت دیابت یک فرآیند مداوم است که به آموزش مستمر، مراقبت منظم و همراهی تیم درمانی نیاز دارد. بیماران و خانوادههای آنها باید همواره آگاهی خود را درباره دیابت و عوارض آن بهروز نگه دارند تا بتوانند در شرایط بحرانی تصمیمهای درستی اتخاذ نمایند.
اگر دیابت دارید، توصیه میشود مراجعه منظم به پزشک، مشاوره با مربی دیابت و حضور در کلاسهای آموزشی را در برنامه زندگی خود قرار دهید. این اقدامات نه تنها از بروز کتواسیدوز دیابتی جلوگیری میکند، بلکه به بهبود کیفیت زندگی و اطمینان از کنترل پایدار بیماری نیز کمک خواهد کرد.
شرکت در کلاسهای آموزش دیابت ۳۶۵ میتواند حجم انبوهی از اطلاعات دقیق و علمی را به شما منتقل کرده و مهارت کافی را در حفظ سلامتی در اختیارتان قرار دهد. نکته مهم این است که مدیریت دیابت و پیشگیری از عوارض آن اصلا کار سختی نیست؛ تنها لازم است برای رسیدن به این امر، آگاهی خود را در این زمینه بالا ببرید.
شما میتوانید همین حالا از طریق دورههای آموزشی دیابت ۳۶۵ اقدام کرده و مسیر مدیریت دیابت را بپیمایید.
